فرا تحلیل پژوهش‌های حوزه علم‌سنجی بر اساس شیوع استفاده از پایگاه‌های اطلاعات علمی (موردمطالعه: پژوهش‌های داخلی)

تحقیقات علم سنجی با توانایی ارزیابی پژوهش های علمی و با بهره گیری از شاخص های چندگانه در تبیین ظرفیت ها، عملکرد علمی و فناوری در ابعاد مختلف، بر جذابیت آن در میان پژوهشگران افزوده است. پژوهش حاضر با هدف فراتحلیل پژوهش های علم سنجی پژوهشگران ایرانی از منظر کاربرد پایگاه های اطلاعات علمی برای گردآوری داده های مورد نیاز پژوهش های این حوزه انجام شده است. روش پژوهش حاضر فراتحلیل است. جامعه آماری پژوهش 170 مقاله است که مبتنی بر ملاک اعتبار درون سنجی برگزیده شدند. برای استخراج داده های مورد نیاز پژوهش، مقالات فارسی و انگلیسی چاپ شده در مجلات داخلی در حوزه علم سنجی در بازه زمانی پاییز 1392 تا تابستان 1395 با هدف شناسایی میزان استفاده از پایگاه های اطلاعات علمی مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته اند. بر این اساس، در گام نخست ارزیابی پژوهش ها، مفروضات همگنی و خطای انتشار بررسی شدند. اندازه اثر ثابت با استفاده از مدل «کوهن» تفسیر شد. بر اساس تحلیل محتوای مقالات در مجموع، 233 مورد استفاده از 51 پایگاه اطلاعات علمی گزارش شده است. بیشترین استفاده متعلق به پایگاه «وب آوساینس» بوده و پایگاه «اسکوپوس» در جایگاه بعدی قرار دارد. 30 عنوان پایگاه تنها یک مرتبه مورد استفاده قرارگرفته اند. یافته ها حکایت از همگنی اندازه اثر و عدم سوگیری انتشار مطالعات مورد بررسی داشته و اندازه اثر ثابت شیوع استفاده از پایگاه های اطلاعات علمی در پژوهش های علم سنجی در سطح معنا داری 0.000 برابر با 0.869 است. ارزیابی نمره استاندارد یافته ها بر اساس مدل «کوهن» نشان می دهد که اندازه اثر شیوع کاربری پایگاه های اطلاعات علمی (0.869) در بازه سوم یعنی زیاد ارزیابی می شود. نتایج فراتحلیل گویای آن است که پایگاه های اطلاعات علمی خارجی منبع اصلی پژوهش ها بوده اند. این در حالی است که پایگاه های اطلاعات علمی داخلی نیز در تعدادی از پژوهش ها مورد استفاده قرار گرفته اند، ولی به علت عدم توانایی دریافت خروجی کلی از نتایج بازیابی شده متناسب با نرم افزارهای سنجش علم و حتی نرم افزارهای آماری عمومی این پایگاه ها قابلیت بسیار پایینی برای استفاده در پژوهش های این حوزه دارند. میزان استفاده از پایگاه های داخلی از پایگاه های اطلاعاتی غیراستنادی خارجی نیز کمتر است. برنامه ریزی پایگاه های اطلاعات علمی بومی برای تبدیل شدن به پایگاه های استنادی به عنوان مهم ترین ابزار و بستر برای ارزیابی نظام علمی و فناوری کشور و مطالعات علم سنجی ضروری است.