کاربست گفتمان کاوی در تحلیل مفاهیم استضعاف و استکبار

روش گفتمان کاوی یا تحلیل گفتمان به کشف تعاملات زبان با ساختارهای فکری ـ اجتماعی در متون گفتاری یا نوشتاری می‌پردازد و چگونگی شکل‌گیری معنا در ارتباط با عوامل درون زبانی و برون زبانی را مطالعه می‌کند. به بیانی دیگر شرایط معنا داری را گفتمان گویند. این شیوه از نتیجه مطالعات دانشمندانی از حوزه‌های مختلف از جمله زبان شناسان به دست آمده است. برخی کلمات قرآن کریم و روایات در دوره‌های معاصر معنا و کارکردی متفاوت از زمان استعمال آن یافته‌اند که تنها با در نظر گرفتن بسترهای گوناگون شکل‌گیری این معانی، اعم از شرایط فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، قابل فهم هستند، واژه‌های استضعاف و استکبار از این دست هستند. چه با قرار گرفتن در شرایطی چون غلبۀ گفتمان مارکسیستی و ضد امپریالیستی در سال‌های پیش و پس از انقلاب اسلامی، به گونه‌ای متفاوت از شرایط معنا داری در بافت قرآن کریم فهم شده و این فهم به تفاسیر معاصر راه یافته است. این پژوهش با متدولوژی تحلیل گفتمان و با بررسی شرایط معنا داری این کلمات در متن آیات و روایات و مقایسه آن‌ها در شرایط معنا داری اندیشه‌های مارکسیستی حاکم بر دهه‌های 40 ـ 50 و اندیشه‌های ضد استبدادی و استعماری دهه‌های 60 تا کنون، سعی در نشان دادن چگونگی تغییرات معنایی و کارکردهای این واژگان دارد.