بررسی سیر اربعین‌نگاری

محدثان بر اساس حدیث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که فرمودند: «مَن حَفِظَ عَلَی اُمَّتِی اَربَعِینَ حَدیثاً مِمّا یَحتَاجُونَ اِلَیهِ فِی امرِ دینِهِم، بَعَثَهُ اللهُ عزّ و جلّ یَومَ القِیامَهِ فَقِیهاً عَالِماً» ، به تدوین مجموعه‌هایی دست یازیدند که با عنوان «الاربعون حدیثا» یا «چهل حدیث» مشهور شد. از قرن دوم تا عصر حاضر هزاران کتاب در این حوزه به رشته تحریر درآمده است. گزارش، دسته‌بندی و تحلیل و بررسی سیر فراز و فرود این اجزا حدیثی در سده‌های گوناگون تاریخ حدیث از چشم انداز جریان‌شناسی تاریخی- حدیثی مد نظر قرار گرفته است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در سده‌های نخستین، عمل به ظاهر روایت در بعد فردی اهمیت یافته و در سده‌های بعدی، با گسترش دامنه این گونه کتاب‌ها هم به لحاظ قالب و زبان و گونه و هم به لحاظ محتوا و موضوع در ابعاد اجتماعی و اعتقادی، محدثان، کانون توجه خود را به تحقق بخشیدن به اهداف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از ذکر این روایت، معطوف ساخته‌اند؛ که این تغییر رویکرد در اربعین نگاری، برکات دو چندانی را در راستای ارتقا سطح معارف حدیثی جامعه به ارمغان آورده است.