تضارب آرای شیخ طوسی و نجاشی درباره حریز بن عبدالله سجستانی

حریز بن عبدالله ازدی کوفی سیستانی، از صحابیان امام باقر و صادق، در میراث مکتب اهل بیت نقشی گسترده دارد. منقولات وی در «الکافی»، «من لایحضره الفقیه»، «تهذیب الاحکام» و «الاستبصار»، طبق بررسی آماری راقم این سطور به مرز 1800 حدیث می‌رسد. نجاشی کنیه وی را «ابومحمّد» قلمداد کرده و کلامش ظهور دارد که او از اعراب اصیل ازد یمن است و به نقل از «یونس» روایت وی را از امام صادق به یک و یا دو مورد منحصر دانسته و بعلاوه تصریح کرده «حریز» به دلیل قیام مسلحانه، مطرود و محجوب امام صادق واقع گشت و امام رابطه‌اش را از او گسست. رویکرد نجاشی سبب شد که برخی منابع متاخّر، تعبیرات «مذمومٌ فی الرّوایه»، «مذمومٌ ذمّاً ما» و «رمی بالذمّ» را که حاوی جرح است، درباره «حریز» به کار ببرند. در این مقاله به استناد رجال کشّی که طوسی آن را تنقیح و بازنویسی کرده، کنیه وی «ابوعبدالله» به شمار آمده و نیز اشاره شده که طوسی، وی را عرب «ولایی» و «الحاقی» و «عجمی الاصل» دانسته و افزون اینکه ماثورات «حریز» به نقل از امام صادق در کتب اربعه، نه دو حدیث بلکه بیشتر از «230» حدیث است؛ و با توجه به منابع دیگر، آن آمار افزایش چشمگیری می‌یابد. واکاوی و پژوهش در منابع، حاوی این است که «حریز» خود، شمشیر از نیام برنکشیده، بلکه حکم شرعی اوّلی را بیان کرده و بعلاوه طرد امام صادق، مستلزم جرح و تضعیف وی نیست و برای اتّقا و حفظ جان و مال وی و دیگران انجام پذیرفته و از طرفی شیخ طوسی و برخی دیگر، وی را از ثقات فقها شیعه به شمار آورده‌اند.