تحلیل مضمون موضوع «فضل» در قرآن، با هدف شناخت دلالت و سنخ تربیتی آن

ادبیات دینی دریچه‌ای است گشوده، رو به دنیای معانی و معارف تربیتی که گذر زمان رسیدن به ژرفای آن را برای بشر امروز دشوار ساخته است. ازاین‌رو سزاوار است گزاره‌های دینی-‌تربیتی، ژرف‌کاوانه مورد پایش قرار گیرند. در این نوشتار، موضوع «فضل» در قامت مقوله‌ای تربیتی با روش «تحلیل مضمون» بررسی شده است. برایند کاربست روش تحلیل مضمون، استخراج مضامینی از گزاره‌های قرآنی است که در سه سطح «مضامین پایه» و «سازمان‌دهنده» و «فراگیر»، «شبکهٔ مضامین» فضل را سامان داده است. براساس این تحلیل، «فضل خدا» کنشی پویا و بدون موازنه با عمل مخاطب است که بر بنیان لطفِ بسیار پروردگار به انسان محقق می‌شود. ارکان اصلی مواجهه بر مبنای فضل نیز عبارت‌اند از: مهربانی بسیار، گذشت، حمایتگری، امیدبخشی، اطمینان‌بخشی، خلوص و صداقت. ازاین‌رو، می‌توان مواجههٔ فاضلانه را به‌لحاظ سنخ روان‌شناختی‌-تربیتی، در گستره‌ای نزدیک به رویکردهای انسان‌گرایانه بازشناخت.

thematic analyzing the concept of faḍl in the quran with the aim of identifying its denotation and educational type

religious literature is a gateway to the world of meanings and educational teachings. still, over time, reaching its depths has become difficult for modern humanity. so, it is necessary to examine religious-educational statements deeply. in this article, using the &thematic analysis& method, the concept of faḍl (grace) has been studied from an educational perspective. the result of applying this method is extracting those themes of quranic statements that arrange the &themes network& of faḍl in three theme levels: &basic,& &organizing& and &global.& based on the analysis, &god’s faḍl&(allah’s grace) is a dynamic act that is given to the human without equation with his deed, based on allah’s great grace. essential elements of encountering grace are great kindness, forgiveness, protecting, encouraging, creating confidence, purity, and honesty. therefore, it is possible to identify the psychological-educational type of graceful encounter in a range close to humanist approaches.