تحلیل معناشناختی اسم «رحیم» در قرآن در پرتوِ نظریۀ تالمی(مطالعۀ موردپژوهانۀ سورۀ بقره)

امروزه زبان‌شناسی شناختی یکی از دانش‌های سودمند در تبیین دقیق معانی ارزشمند نهفته در آیات قرآن کریم است. یکی از بحث‌های مهم این حوزه، نظریۀ شکل و زمینه است که توسط تالمی، زبان‌شناس مشهور آمریکایی، مطرح شده است. به‌کمک آن می‌توان ارتباط معنایی میان کلمات فواصل را با بافت آیات بررسی کرد و درک عمیق‌تری دربارۀ آن‌ها به دست آورد. یکی از نام‌های برجستۀ الهی «رحیم» است که بسامد بالایی در قرآن کریم دارد و در سورۀ بقره دوازده بار تکرار شده است. هم‌نشینی این اسم با اسم‌هایی چون توّاب، غفور، رحمن و رووف و تاخر اسم رحیم از اسمای دیگر را می‌توان در پرتوِ نظریۀ «شکل و زمینۀ» تالمی تحلیل کرد. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که تکرار اسمای الهی در سایۀ تاثر از بافت هر آیه است و دلالت ویژۀ خود را دارد و ازسوی‌دیگر، طبق نظریۀ شناختی نشان‌دهندۀ اهمیت جایگاه آن‌ها نسبت به یکدیگر است. در این میان، اسم‌های مزدوج غفور و رحیم بیشترین تکرار را در سورۀ بقره داشته‌اند تا معنای آن‌ها در دل مومنان بیشتر تثبیت شود و بدانند که رحمت پروردگار و مغفرت او فراگیر است و همواره شامل حال بندگان می‌شود و رحمانیت و تواب‌بودن و مغفرت و رافت الهی همه از منبع لایزال رحمت الهی سرچشمه می‌گیرند. اگر اسمای الهی را زمینه تلقی کنیم و محتوای سوره را شکل در نظر بگیریم، در می‌یابیم که موضوعِ بیش از یک‌سوم آیات این سوره حضور خداوند در زندگی است.

semantic analysis of the name raḥīm in the quran by using talmy theory; a case study of surah al- baqarah

nowadays, cognitive linguistics is one of the sciences that is useful in the exact clarification of valuable hidden meanings of the quranic verses. the theory of figure and ground is one of the important issues in this field proposed by talmy, the famous american linguist. by using this theory, it is possible to examine the semantic relation between the interval words and the context of the verses and gain a deeper understanding of them. raḥīm is one of the prominent divine names which has a high frequency in the holy quran and has been repeated twelve times in surah al-baqarah. by using talmy’s theory of figure and ground, it is possible to analyze the syntagmatic relation between the name and other divine names such as tawwāb, ghafūr, raḥmān, and raʾūf as well as its posteriority between other names. analysis of the data shows that the repetition of the divine names is influenced by the context of each verse and has its own denotation. on the other hand, according to the cognitive theory, it represents that the position of some of them is more important than others. meanwhile, the coupled names ghafūr and raḥmān have the most repetition in surah al-baqarah to become their meaning more established in the believers’ hearts, and they know that his grace and forgiveness are extensive and include all the servants forever. also, the divine mercy, repentance-accepting (tawwāb), and divine affection (raʾfat) originate from the everlasting source of his grace. if we consider the divine names as the ground and the content of the surah as the figure, we will find that the subject of more than a third of the verses of the surah are about allah’s presence in life.