مطالعات تفسیری قرآن کریم در ایران معاصر؛ جریان‌ها و رویکردها

مطالعات تفسیری در ایران در بازة زمانی چهار دهة پس از تاسیس جمهوری اسلامی گسترش قابل ملاحظه‌ای داشته است. این جستار با تحلیل شرایط تاریخی و اجتماعی این دوران و گفتمان‌های موجود به جریان‌شناسی مطالعات تفسیری اهتمام داشته و در فضای فرهنگی ایران دو جریان تفسیری را شناسایی کرده که هر یک به نوبه خود طیف‌های مختلفی را در خود گنجانده‌اند. جریان تفسیری نخست، جریانی است مبتنی بر گفتمان این همانی دیانت و سیاست است که به مولفه‌های این گفتمان یعنی ضرورت دخالت روحانیت در سیاست، ولایت فقیه و جامعیت احکام قرآنی باور دارد و با توجه بدان‌ها به تفسیر قرآن اهتمام نموده است. جریان دوم، جریانی است که بدون لحاظ و سوگیری نسبت به گفتمان این همانی دیانت و سیاست و مولفه‌های آن به تفسیر قرآن مبادرت کرده است. چارچوب نظری این پژوهش نظریه هرمنوتیک دریافت) (reception theory است که به نقش مفّسر و شرایط تاریخی و سیاسی وی در تفسیر متن اهمیت می‌دهد. در جریان تفسیری همسو با گفتمان این همانی دیانت و سیاست، تفاسیری با رویکردهای فلسفی و عقل‌گرایانه، اجتماعی و نیز واعظانه تالیف شده‌اند. در جریان غیر همسو، طیف‌های مختلف مفسّران سنتّی، سنتی نوگرا، قرآن‌بسنده، علمی‌نگر، اخلاقی، تربیتی و هرمنوتیکی مدرن  گرد آمده‌اند.

Exegetical Studies in Contemporary Iran; the Flows and Approaches

Exegetical studies have expanded greatly over four decades after the foundation of the Islamic Republic. By analyzing the historical and social conditions of this period and existing discourses, this paper aims to deal with the flowology of interpretive studies. So, in Iran’s cultural context, two exegetical flows were identified, each of which includes different groups. The first is based on &the sameness of the religion and politics& discourse. This flow believes in this discourse’s components, namely &the necessity of the clergies’ involvement in the politics&, &guardianship of Wilāyate faqīh (the Islamic jurist)&, and &comprehensiveness of the Quranic rules& and interprets the Quran according to them. The second is a flow that has interpreted the Quran without any consideration or bias toward the mentioned discourse and its components. The theoretical framework of this study is &the reception theory& which emphasizes the role of the interpreter and his historical and social situation in the text interpretation. The results show that in the first exegetical flow that is the advocate of &the sameness of the religion and politics& discourse, different interpretations have been written with philosophical, rational, social, and preaching approaches. Also, the impartial interpretive flow has consisted of different ranges of interpreters with traditional, moderntraditional, the Quran sufficiency, scientific, ethical, educational, and hermeneutic attitudes.