واکاوی دلالت ماده «عصم» با رویکرد ریشه‌شناسی و تاریخ انگاره

فهم دقیق انگاره عصمت که از واژگان کلیدی حوزه امامت به شمار می‌آید، وجهه اصلی نوشتار حاضر است. این مقاله می‌کوشد با بررسی داده‌های لغوی ریشه عصم در زبان‌های سامی و ارزیابی استعمال‌های قرآنی و حدیثی آن با احتراز از پیش‌فرض‌های کلامی شیعه در خصوص معنا و مفهوم ساخت یافته عصمت در دوره‌های بعد، معنای متقدم آن و سیر تطور معنایی‌اش را بکاود. طبق یافته‌های این پژوهش در بخش مربوط به زبان‌های سامی، می‌توان سه معنای استعمالی از جمله بستن و محکم کردن، پناه بردن، دفاع و مقاومت کردن را برای ماده «عصم» در نظر گرفت که معنای اصلی یا قدر مشترک هر سه معنا، حفظ و صیانت است. در زبان عبری و عربی به حفظ از گناه و معصیت نیز به طور مشخص تصریح شده است. این معانی دقیقا در آیات قرآن نیز قابل مشاهده است با این توضیح که معنای التجاء، از بسامد بالاتری برخوردار است. در روایات نیز کاربست ماده در معنای حفظ را به طور بسیار گسترده برای اهل بیت(ع) شاهدیم که متعلق آن اموری چون زلل، رجس، ذنوب، معصیت، شبهه و تردید و ... است و جالب آن که مصادیق یادشده برای انسان‌های عادی هرگز در روایات مطرح نشده؛ لذا می‌توان ادعا نمود هر دو مرتبه عصمت (حفظ از خطا و گناه) برای اهل بیت(ع) قابل اثبات است. در نهایت می‌توان گفت ماده عصم در آیات قرآن و روایات دچار یک نوع تضییق معنایی شده و عمدتاً در معنای حفظ از گناه و خطا به کار رفته است.

Examining the Denotation of the Root ʿAsm by using Etymology and History of Idea

&ʿIṣmat& (Infallibility) is one of the keywords in the field of Imamate, and this paper aims to understand it accurately. So, concerning its root &ʿAsm&, lexical data in Semitic languages were studied. Moreover, regardless of Shia theological presuppositions about the formed meaning of &ʿIṣmat& in the later periods, this root’s usages in the Quran and hadith as well as its earlier meaning and semantic evolution were examined. The findings suggest that in Semitic languages, it is used in three meanings, namely &tightening&, &taking refuge&, and &defending& and all of them share the concept of & protection&. Also, in Hebrew and Arabic, &protection against sin& has been specifically stated. These meanings can be seen exactly in the Quranic verses too, but the meaning &taking refuge&(iltijāʾ) has been used more than others. Likewise, in narrations, this root means &protection& and has been widely used for Ahl alBayt (AS) (the household of the Prophet). Also, it collocates with some words such as ’ a mistake’(Zalal), ’filthy’(Rijs), ’sins’(dhunūb), ’crime’, ’disobedience’, and ’doubt’. As these examples have never been mentioned for ordinary people in the narrations, both levels of the Infallibility (protection from mistakes and sins) can be proved for Ahl alBayt (AS). Therefore, in the Quran and hadiths, this root has undergone semantic narrowing and mainly means &protection from mistakes and sins&.