بازشناسی روایات کتاب تاویل مختلف الحدیث در کتاب عوالی اللئالی

نگرش انتقادی به منابع حدیثی به منظور رسیدن به روایات صحیحِ صادرشده از معصومین علیهم‌السلام، از مهمترین بایسته های پژوهش در علوم حدیث است. از این رو نقد بیرونی مآخذ روایی و طبقه بندی منابع اولیۀ آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. زیرا گاه نویسندگان کتب حدیثی به مآخذ خود به طور کامل اشاره نمی کنند و احادیث به صورت مرسل نقل می شوند و این امر سبب تضعیف روایات می شود. این نوشتار روایات کتاب تاویل مختلف الحدیث نوشتۀ ابن قتیبه را در کتاب عوالی اللئالی اثر ابن ابی جمهور احسائی بازشناسی می کند و هدف از آن تعیین ماخذ بعضی از احادیث کتاب عوالی و پیراستن کتب شیعه از روایات ضعیف، با روش مطالعه تطبیقی است.آنچه در مقایسه این دو اثر به دست می آید این است که ابن ابی جمهور در فصل چهارم از کتاب خود بیش از دو سوم (حدود 70 درصد) احادیث ابن قتیبه را نقل کرده‌است. او به نقل ساده احادیث اکتفا نکرده و همانند ابن قتیبه، در حاشیه کتاب عوالی، تاویلاتی را آورده‌است که در بعضی موارد، همان مفهومی است که ابن قتیبه در تاویلات خویش ذکر کرده است. گاهی نیز تاویلات او متفاوت و احیاناً معارض با ابن قتیبه است و در برخی از روایات نیز که تعدادشان اندک است، عین عبارات ابن قتیبه را نقل کرده است. شاید دلیل روی‌آوردن ابن ابی جمهور به کتاب ابن قتیبه دفاع وی از قاعده «الجمع مهما امکن اولی من الطرح» باشد و بهترین اثری که او تا آن زمان برای جمع احادیث معارض یافته، کتاب ابن قتیبه بوده‌است.

Re-evaluation of narrations quoted in Ta’wil al-Mokhtalef al-Hadith in Awali al-Laali

A critical analysis of hadith sources in order to identify valid and reliable narrations issued by the Infallibles (PBUH) is one of the main requisites of research in the sciences of hadith. Therefore, the external critique of narrative sources and classification of their primary sources is of paramount importance. It is because the authors of hadith books do not mention the details of their sources and narrations are usually quoted as Mursal hadiths, which undermines the authenticity of the hadith. This paper takes a fresh look at the narrations of the book Ta’wil alMokhtalef alHadith by Ibn alQutayebah in Ibn Abi Jumhur alEhsei’s Awali alLaali. The primary goal is to determine the source of some hadiths in the Awali alLaali and to filter out unreliable narrations from Shiite books by a comparative study. The comparison of these two works suggests that Ibn Abi Jumhur in the fourth chapter of his book has quoted more than twothirds (about 70%) of the hadiths by Ibn Qutayebah. Not sufficing to a simple quotation of the hadiths, and like Ibn alQutaybah, he has explained interpretations in the footnotes of the Awali alLaali, which in some cases are exactly the concepts described by Ibn alQutayebah. Occasionally his interpretations are different and even inconsistent with those of Ibn alQutayebah, whereas in a handful of narrations, he has quoted Ibn Naqtibah verbatim. The reason Ibn Abi Jumhur turned to Ibn alQutayebah’s book is his defense of the rule &the aggregation of two [different] narrations is preferred to the rejection of either one& and the best work that managed to compile opposing hadiths is the work of Ibn alQutayebah.