واژه‌پژوهی در تفسیر مجاهد

نخستین گام در تفسیر قرآن آگاهی از مفاد و مفهوم واژه‌های به کاررفته در آن است تا از آمیختن معنای واژه‌ها با یکدیگر و سطحی نگری در مقصود الهی جلوگیری شود. مجاهد بن جبر از جمله مفسران مشهور تابعی است که اساس تفسیر خود را بر شرح و توضیح واژگان بنا کرده است. اهمیت بررسی تفاسیر کهن زمانی آشکار می‌شود که بدانیم خاستگاه بسیاری از مباحث علوم قرآنی، کلامی و غیره تفاسیر کهن بوده است. واضح است طرح روشمند آراء مفسران تابعی همچون مجاهد که قریب به عصر نزول می‌زیسته‌اند، راه را برای فهم صحیح قرآن هموار می‌سازد. بدین ترتیب با تتبع در روایات تفسیری وی و قرائنی که در این باره مجاهد از آن بهره جسته است، می‌توان به چگونگی تبیین و تفسیر واژگان از نگاه او دست یافت. این جستار که به شیوه توصیفی – تحلیلی به رشته تحریر درآمده است در ابتدا به مباحثی چون شرح لغات، وجوه و نظایر و کلمات دخیل پرداخته است چرا که بخشی از نکات تفسیری وی مربوط به ریشه یابی لغات است سپس بررسی قرائنی متصل به کلام مانند سیاق و اسباب النزول و قرائنی منفصل از کلام مانند استشهاد به قرآن، سخنان پیامبر (ص) و دیگر صحابه و بهره‌گیری از حوادث تاریخی و قرینه عقلی به بحث نهاده شده است.

Semantics in Tafsir Mujahid

The first step in the interpretation (tafsir) of the Qur’an is discovering the exact meaning and implication of words so as to avoid the amalgamation of meanings and superficiality in the interpretation of divine intentions. Mujahid bin Jabr is one of the eminent commentators who has based his exegesis upon the description and elucidation of lexicons. The importance of delving into ancient interpretations becomes apparent when we ascertain that the origins of most Quranic, discoursal, and other subjects can be traced back to ancient interpretations. The systematic method of exegeses like Mujahid, who lived near the age of Revelation, paves the way for the accurate interpretation of the Qur’an. Thus, by exploring the interpretative narratives and the exegesis method adopted by Mujahid, one can gain a clearer picture of interpretation and clarification of lexicons and terms in his view. This paper, adopting a descriptiveanalytical method, initially discusses topics such as the description of terms, polysemy and homonymy (Wujuh and Naza’ir), and borrowed words, considering that part of his interpretive points are concerned with etymology of words. In the next step, discoursebased evidences such as style and occasions of revelation as well as nondiscoursebased evidences like Quranic attestations, the words of the Prophet (pbuh) and other Companions along with historical events and logical arguments are explored.