فرآیندشناسی مطالعات میان‌رشته‌ای در پژوهش‌های قرآنی؛ نمونه موردی: واژه «شاکله» در آیه 84 سوره اسراء

امروزه پیچیدگی‌های مفهومی در ارتباط با برخی مفاهیم قرآنی، افق‌های نوینی در این نوع از پژوهش‌ها فراسوی محققان گشوده است. از جمله می‌توان به اقبال محققان به الگوهای روشی مطالعات میان‌رشته‌ای به صورت تخصصی در یک دهه اخیر اشاره داشت. جستار پیش رو از دو حیث روش و موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ از جهت موضوع به واکاوی مفهومی «شاکله» پرداخته است؛ واژه‌ای که به رغم تک‌کاربرد بودن آن در قرآن کریم معانی مختلفی را در طول سنت تفسیری از سوی مفسران به خود اختصاص داده و همچنان به دلیل همین پیچیدگی مفهومی، ضرورت ورود به حل مساله از منظر مطالعات میان‌رشته‌ای را موجب شده است. از جهت روش نیز با برگزیدن رویکرد تلفیقی به مطالعات میان‌رشته‌ای، سعی در تبیین بهتری در معنای «شاکله» در قرآن کریم با نگاهی فرایند‌محور دارد. از میانِ دو رویکردِ کل‌نگر و تلفیقی به مطالعاتِ میان‌رشته‌ای، این تلفیق‌گراها هستند که معتقدند از طریقِ نگاهی فرآیندمحور می‌توان به تلفیق دست یافت. دو مرحله اساسی در این ارتباط می‌توان در نظر گرفت: ترسیم بینش‌های رشته‌ای و تلفیقِ این بینش‌ها. غالب نظریه‌پردازان فرآیندِ میان‌رشته‌ای، تمامی مراحل مورد نظرشان را ذیل این دو قسمت اساسی قرار داده‌اند. با وجودی که اتفاق نظر خوبی پیرامون اصل نگاه فرآیندی در میانِ این نظریه‌پردازان وجود دارد، اما در تعداد مراحل اختلاف شدیدی دیده می‌شود. با توجه به جمع‌بندی زوستاک از این مراحل، پنج مرحله زیر برای فرآیند میان‌رشته‌ای پیشنهاد می‌شود: الف. شناسایی مساله یا پرسش پژوهش؛ ب. شناسایی رشته‌ها، روش‌ها، نظریات و پدیده‌های مرتبط با پرسش، مساله یا موضوع اصلی؛ ج. زمینه‌مندسازی مساله مورد نظر در رشته‌های مرتبط و ایجاد بینش‌های مرتبط با مساله؛ د. ایجاد زمینه مشترک، و ه. ایجاد ادراکِ جامع و آزمون آن. در این مقاله تلاش شده تا حد امکان مراحل یاد شده در تبیین مقوله پیچیده «شاکله» به کار گرفته شود.

Processology of Interdisciplinary Studies in Quranic Studies; Case study: The Word Shakeleh in Surah Asra (Verse 84)

Today, conceptual complexities surrounding some Quranic concepts have opened new avenues of research for the researchers. It is especially evident in the inclination of researchers for models of interdisciplinary studies in the last decade. This paper is of crucial importance in terms of method and subject matter. From the perspective of subject, it explores the concept of &Shakeleh&, a term which despite its single function in the Holy Quran, has been assigned with diverse meanings by exegetes throughout the interpretation tradition. This conceptual complexity highlights the importance of addressing this problem from the perspective of interdisciplinary studies.From a methodological viewpoint, adopting a combined approach to interdisciplinary studies, offers deeper insights into the meaning of the &Shakeleh& in the Holy Quran from a processoriented approach. There are two holistic and integrate approaches to interdisciplinary studies. The advocates of the latter posit that integration can be achieved through a processoriented perspective. In this connection, two fundamental steps can be envisaged: portraying insights derived from each discipline and amalgamating such insights. Most of the interdisciplinary theorists have classified all of their steps under these two fundamental stages. Despite the relative consensus on the principle of a processoriented approach among these theorists, there is considerable disparity with regard to the number of steps. According to Szostak’s classification, the following five steps are recommended for the interdisciplinary process: A) identification of the problem or research question; B) identification of disciplines, methods, theories and phenomena associated with the question, issue or subject matter; C) contextualizing the problem in relevant disciplines and offering insights related to the problem; D) finding a common ground, and E) obtaining a comprehensive perception and testing it. In this article, attempts have been made to employ the above steps in a bid to explain the complexity of the term &Shakeleh&.