قلعه نهبندان: شواهدی از دورۀ اشکانی در شرق ایران

شرق ایران در این مقاله بین دو منطقه شمال شرق (تقریباً معادل با استان خراسان رضوی) و جنوب شرق (تقریباً برابر با استان های سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان) تعریف می شود که تقریباً با استان خراسان جنوبی هم خوانی دارد. با وجود آنکه دو سنگ نگاره دارای کتیبه پهلوی در لاخ مزار و کال جنگال در این منطقه قراردارد که اهمیت این منطقه را در دوران تاریخی اشکانی و ساسانی نشان می دهد، منابع تاریخی آن دوران، داده چندانی از این منطقه پیش روی نمی گذارد. بررسی های باستان شناسی در منطقه نشان می دهد که فراوانی تعداد محوطه های دوران اشکانی از دوره های دیگر چشمگیرتر است. با وجود این، هیچ محوطه ای از این دوره در منطقه کاوش و اطلاعات آن منتشر نشده است تا بتوان براساس آن، ویژگی های مادی این دوره را در شرق ایران برشمرد. در این مقاله قلعه نهبندان در حاشیه شهر نهبندان که تا سده های پیش نیز مسکونی بوده است، باتوجه به داده های کشف شده از آن، به عنوان یکی از مهم ترین محوطه های دوره اشکانی در شرق ایران معرفی می شود. از این منطقه به صورت «نِه» در متن های دوران تاریخی نام برده شده است. هرچند پیش از این، دیگران درباره اهمیت شهر باستانی نهبندان سخن گفته اند، ولی محوطه باستانی دیگری را درمنطقه نِه باستانی می دانند.این مقاله با تکیه برکاوش های باستان شناختی و فعالیت های مرمتی انجام شده که به شناسایی مواد فرهنگی گوناگونی منجر شده است، بر این باور است که قلعه نهبندان را باید به عنوان نِه باستانی درنظرگرفت. براساس پژوهش پیش روی، نِه در دوره اشکانی پایه گذاری شده است.