از قلم مورخان تا کلنگ باستان‌شناسان

در هیچ دوره ای، تاریخ و حضور تاریخی انسان در جهان چونان وجودی تاریخی شده و تاریخ مند، گسترده، فراگیر و جهان‌شمول‌تر از دوره جدید، موضوعیت شناخت نداشته و ماده و موضوع معرفت نبوده است. هیچ دوره ای کنجکاو و حساس و گشاده دست‌تر از دوره جدید، سرمایه عمر نسل‌هایی از سخت کوش ترین فرزندانش را هزینه به کف آوردن و به-دست دادن معرفت و فهمی قابل قبول از موقعیت و معنای حضور و تقدیر تاریخی انسان در جهان به کمک و به وساطت منابع و ماده های تاریخی نکرده است. درهیچ دوره ای عقبه تاریخی و پیشینه فرهنگی و سابقه اجتماعی و مواریث مدنی و معنوی مردمان از هر تیره و تبار و قومیت و ملیتی و متعلق به هر دوره ای این چنین ماده و موضوع دانش و دانایی انسان نبوده است که در دوره جدید. در همین دوره شگفتی ها و خلاف آمدها و تناقض های عقلانیت مدرن و عصر سیطره و سیادت یکی از آتشناک ترین و جنجالی ترین تمدن های تاریخ، جامعه و جهان بشری ما شاهد رویداد بزرگ و بی سابقه دیگری نیز بوده ایم؛ کشفی از جنس دیگر و کلنگی بر نوک قلم اندیشه ای از جنس دیگر. برای نخستین بار قلم مورخان را می بینیم که سر از کلنگ باستان‌شناسان برکشیده است. اینک کلنگ و کمچه دانش نوبنیاد باستان شناسی چابک و چالاک تر و جهانی و جهان شمول تر از قلم مورخان، وجب به وجب و لایه به لایه و دوره به دوره ارض تاریخ و پیشینه تاریخی آدمیان را زیر جراحی-های بی امان خود گرفته و می کاود و درباره اش داوری می کند. در همین عصر به غایت طوفانی و منقلب و متحول و متورم و ملتهب است که مشاهده می کنیم آثار و اثقال و اجساد و اجسام ارض تاریخ آدمی چونان ماده و منبع شناخت و موضوع معرفت، لایه به لایه نبش و کشف و گردآوری شده و زیر سقف های بلند و ترک خورده موزه های عالم مدرن به تماشا نهاده می شود. در سلسله مباحثی که از محضر خواننده گرامی می گذرد سعی شده برخی از ابعاد این رویداد بسیار مهم و بی سابقه از منظری تاریخی ـ فلسفی غوررسی و واکاوی شود.