تحلیل الگوهای استقراری عصر آهن دشت پیرانشهر با تکیه بر سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis)

تفسیر رفتارهای گذشته ی انسان و توجّه به درک و سنجش فرایندهای پیچیده ی تعاملی بین انسان و محیط از حیث وابستگی آن به اجزای محیط طبیعی و اکولوژیکی در مرکز توجّه باستان شناسی جدید قرار دارد. بررسی های باستان شناسی و تحلیل الگوهای استقراری، از روش های شناخته شده در باستان شناسی برای کمک به شناخت این فرایندهای تعاملی است. حوضه ی جنوبی دریاچه ی ارومیه با مطالعات هیات باستان شناسی دانشگاه پنسیلوانیا در تپه حسنلو و دشت سندوس به یکی از مهم ترین مناطق باستان شناختی و مبنایی برای گاهنگاری در شمال غرب ایران بدل گشت. در این میان دشت پیرانشهر از طرفی به دلیل همجواری با محوطه حسنلو در شمال و محوطه ربط در جنوب و از طرف دیگر به دلیل همسایگی این منطقه با قدرت های بزرگی چون آشور و اورارتو و مانّا در نیمه ی اوّل هزاره ی اوّل ق.م جزو نواحی مهمّ از نظر مطالعات باستان شناسی عصر آهن شمال غرب ایران است. پژوهش پیش رو با این فرض که استقرارهای عصر آهن دشت پیرانشهر از الگوی استقراری مشخّصی پیروی می کنند، دشت پیرانشهر را بررسی کرد. در این پژوهش سعی گردید با استفاده از روش مطالعات میدانی و کتابخانه ای و به کارگیری مدل های تحلیل جغرافیایی تفسیر روشمند و مناسبی از نحوه ی توزیع محوطه های عصر آهن و هزاره ی اول ق.م دشت پیرانشهر ارائه گردد. بررسی ها نشان داد که استقرارهای عصر آهن منطقه بیش از همه تحت تاثیر دو عامل جغرافیایی ارتفاع از سطح دریا و میزان دسترسی به رودخانه ها بوده و همین امر باعث ایجاد شبکه های خطّی در مسیر رودخانه ها و با ارتفاع گزینی مناسب نسبت به دشت گردیده است. همچنین مشخص شد که استقرارهای عصر آهن این دشت به تبعیت از شکل ناهمواری ها و جغرافیای طبیعی منطقه در نیمه ی نخست هزاره ی اول ق.م با ایجاد سلسله مراتب استقراری مشخّص میل به سوی تشکیل یک واحد سیاسی مستقل محلی داشته است که می توان نشانه های وجود این واحد سیاسی را در متون آشوری نو با نام خوبوشکیا شناسایی کرد.

the analysis of settlement patterns of iron age in piranshahr plain relying on geographic information system (gis)

interpretation of human’s old behaviors in the past and paying attention to complex and interactive processes between humans and the environment to be understood in terms of their dependence on the components of the natural and ecological environment is the center of modern archaeology’s attention.  archaeological surveys and analysis of settlement patterns are considered well-known methods in archaeology to help identify these interactive processes.with the studies of the archaeological board of the university of pennsylvania on hasanlu hill and the sandus plain, the southern basin of lake urmia became one of the most important archaeological sites and a basis for chronology in northwestern iran. meanwhile, piranshahr plain on one hand due to its proximity tohasanlu area in the north and rabat area in the south and on the other hand due to the neighborhood of this area with great powers such as assyria, urartu and mana in the first half of the first millennium bc, is one of the important areas in terms of archaeological studies of the iron age in northwestern iran. this study examined the piranshahr plain, assuming that the iron age settlements of the piranshahr plain follow a specific settlement pattern. in this research, using field and library studies and geographical analysis models, a methodical and appropriate interpretation of the distribution of iron age areas and the first millennium bcpiranshahr plain was presented. studies have shown that the iron age settlements in the region are most affected by two geographical factors, altitude from sea surface and access to rivers, and this has led to the creation of linear networks in the course of rivers resulting to a suitable choice of height relating to the plain. it was also found that the iron age settlements of this plain, following the shape of the roughness and natural geography of the region in the first half of the first millennium bc, by creating a specific settlement hierarchy, tended to form an independent local political unit. the existence of this political unit in modern assyrian writings as xubuskie could be identified.