بررسی وضعیت گاهنگاری عصر مفرغ شرق لرستان (مبتنی بر کاوش لایه‌نگاری تپه گریران الشتر)

یکی از نواحی منطقه زاگرس مرکزی که کم‌ترین مطالعات گاه نگاری در ارتباط با دورۀ مفرغ در آن صورت گرفته، شرق لرستان است. مطالعات گاه نگاری مربوط به زاگرس مرکزی بیش از هر ناحیه دیگری، در حوضه رودخانه گاماسیاب در نهاوند و کنگاور متمرکز شده است. انطباق گاه نگاری لرستان و دره گاماسیاب در عصر مفرغ با مشکلات عدیده‌ای مواجه است. از سویی، گاه نگاری منطقه گاماسیاب و کنگاور نیز مربوط به دهه 1970 و 1980 بوده و تاکنون حجم و کیفیت یافته‌های باستان‌شناختی این منطقه نیز تغییر نموده است. به منظور روشن نمودن وضعیت گاه نگاری شرق لرستان، در تپه گریران الشتر کاوش لایه‌نگاری توسط نگارندگان صورت گرفته است. کاوش‌های صورت گرفته در این محوطه نشان داده که سفال رایج در عصر مفرغ پس از دورۀ آغاز عیلامی، سفالی منقوش خوش ساخت موسوم به گودین iii است. این در حالی است، در حوضه رودخانه گاماسیاب دورۀ قدیم مفرغ با سفال یانیقی شناخته شده است. بر اساس کاوش صورت گرفته در تپه گریران، به نظر می‌رسد فرهنگ‌های رایج در عصر مفرغ لرستان بیش‌تر با نواحی غرب و جنوب لرستان در ارتباط بوده است. در این ناحیه سفال یانیقی مشاهده نشده یا به ندرت دیده شده است. در این پژوهش با توجه به یافته‌های به دست آمده از کاوش گریران گاهنگاری منطبق با واقعیت‌های فرهنگی منطقه تنظیم شده است. بر این اساس، دورۀ قدیم عصر مفرغ (اوایل تا اواسط هزاره سوم پ.م) در تپه گریران پس از دورۀ آغاز عیلامی بدون هیچ وقفه‌ای ادامه یافته است. در این دورۀ سفال موسوم به فاز‌های قدیم گودین iii (که در گاهنگاری گودین مربوط به دورۀ میانی عصر مفرغ است) و سفال پلی‌کروم مفرغ قدیم رواج داشته است. در این پژوهش سعی شده تا به سوالات زیر پاسخ داده شود: وضعیت گاهنگاری شرق لرستان در دورۀ مفرغ به چه صورتی بوده است؟ و کاوش لایه‌نگاری تپه گریران چگونه می‌تواند در اصلاح نواقص گاهنگاری شرق لرستان واقع گردد؟

investigation of the chronological statue of the bronze age in east of lorestan (based on the excavation of the gariran tepe)

eastern lorestan is one of the regions of the central zagros region where the fewest number of chronological studies related to the bronze age have been conducted. chronological studies of the central zagros are more concentrated than other areas in the gamasiab river areas in nahavand and kangavar. the chronological framework of lorestan and gamasiab valley face many problems concerning the bronze age. at present, the chronology of gamasiab and kangavar region is related to the 1970 and 1980s and so far, the volume and quality of archaeological findings has changed in this areas. in order to clarrify of the chronological status of east of lorestan, stratigraphic excavation have been carried out at the mound of gariran in aleshtar. excavations in this area have shown that the common pottery of the bronze age after the beginning of the elamite period is a well-made painted pottery style called godin iii. meanwhile, in the gamasiab river basin, the early bronze age is known by the yaniq style. based on the excavations at gariran tepe, it seems that the common cultures in the bronze age of lorestan were mostly related to the western and southern regions of lorestan. yaniq pottery has not been obseved widely in this area. in this study, according to the findings obtained from the excavations at gariran tepe, the chronology has been adjusted according to the cultural and regional realities. according to this, the early bronze age (early-to-mid third millennium bce) has contined without any interruption at gariran tepe after the begining of the elamite period. in this period of pottery, which is common to the old phases of old godin iii (which in godin’s chronology belongs to the middle period of the bronze age) ancient bronze polychrome pottery. in this study, we have attempted to answer the following questions: what is the chronology of eastern lorestan during the bronze age, and, how can the exploration of gariran tepe’s stratigraphy be corrected given the chronological defects of eastern of lorestan.