پیوستگی و ارتباط بین معنا و مصداق در سنگ قبور دوران اسلامی ایران (مطالعه موردی قوچ و شیر سنگی)

سنگ قبرهای موجود در گورستان ها را شاید بتوان یکی از پیچیده ترین آثار هنری بشری از نظر معناشناختی در ورای آنها دانست؛ چرا که این دسته از آثار با مهمترین و دردناکترین واقعه زندگی انسان یعنی مرگ و آخرت سر و کار دارند. سنگ مزارات چه از لحاظ فرم کلی و چه از منظر نقوش قرار گرفته بر روی آنها، از تنوعات زیادی برخوردار هستند؛ به طوری که مطالعه ریخت شناسی سنگ قبور و واکاوی نگاره های انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی و ... قرار گرفته بر روی آنها، در کنار هم  اطلاعات ارزشمندی را در ارتباط با باورها و اعتقادات مذهبی ایرانی - اسلامی، جامعه شناختی تاریخی، فرهنگ شناسی و ... در اختیار قرار می دهد. سنگ قبرها، بنا بر اعتقادات و باورهای مذهبی و فرهنگ و جغرافیای هر منطقه، از تنوع چشمگیری برخوردار هستند. از جمله مهم ترین این دسته از سنگ قبرها از منظر معناشناختی و باورهای اسطوره ای، قوچ ها و شیرهای سنگی هستند که عموما در نیمه غربی ایران و بالاخص در شمال غرب و غرب ایران یافت می شوند. شکل و هیبت این سنگ قبرها، علاوه بر معانی اسطوره شناختی و کهن الگویی نسبت به هنر و آیین ایران باستان، نمادی از قدرت، صلابت، شجاعت، بزرگی، جایگاه اجتماعی و ابهت شخص متوفی هستند. این مقاله به شیوه توصیفی – تحلیلی و با توجه به مطالعات میدانی و کتابخانه ای، به دنبال کشف هم سویی بین فرم یا حجم با نقوش و تزئینات یا همان ارتباط بین معانی و مصادیق در سنگ قبور نوع قوچ سنگی و شیر سنگی موجود در گورستان های دوران اسلامی ایران است. بررسی ها نشان می دهد که سنگ قبرهای قوچ و شیر خود نمادی از بزرگی، رشادت، قهرمانی، بزرگی و شجاعت بوده و تمامی نقوش فرعی قرار گرفته بر روی بدنه این آثار نیز، به نوعی بازگوکننده و تداعی کننده این صفات و معانی بوده و در ارتباط و وابستگی کامل با حجم یا ریخت سنگ قبرها هستند.

the continuity and relationship between meaning and example in the tombstone of the islamic age of iran (case study of ram and stone lion)

tombstones in cemeteries are perhaps one of the most semantically complex human works of art. tombstones deal with the most important and most painful event in human life, namely death and the hereafter. tombstones exhibit great variety, both in general form and in their decorative motifs. studying the morphology of the gravestones and exploring the human, animal, vegetal, geometric and other images, together they provide valuable information on iranian-islamic religious beliefs and historical sociology. tombstones vary signficantly according to the religious beliefs and the culture and geography of each region. in the group of tombstones analyzed in this paper the most important,  from the point of view of visual semantics and mythological beliefs, are rams and stone lions. this group of tombstones are generally found in the western half of iran, especially in the northwest and west of iran. this paper is a descriptive-analytical study of field and library studies, seeking to discover the congruence between tombstone form and motifs and ornaments, i.e., the relationship between meanings and patterns in gravestones and lion-like stones found in cemeteries of the era of islam in iran. studies show that the ram and lion tombstones themselves are symbols of greatness, bravery, heroism, greatness and courage, and all the sub-motifs on the body of these works also somehow reflect these traits and meanings, and they are completely dependent on the volume or morphology of the tombstones. finally, it can be concluded that the stone carving artist has chosen these motifs with full knowledge of the meanings of the shape of the tombstones as well as the motifs placed on them. therefore, he has been looking for the connection and dependence between form and image in his artwork.