نگرشی بر تحولات و سنت‌های فرهنگی دورۀ نوسنگی جدید در دشت ملایر(براساس یافته‌های کاوش تپۀ پُشت فرودگاه)

کرانۀ شرقی زاگرس‌مرکزی، به‌ویژه دشت ملایر، از مهم‌ترین مناطق در تحولات دورۀ نوسنگی جدید به‌شمار می‌آید. تا پیش از پژوهش حاضر، مطالعات نظام‌مند باستان‌شناختی در مورد دورۀ نوسنگی این حوزه انجام نشده بود. نوسنگی جدید دشت ملایر، نیمۀ دوم هزارۀ ششم قبل‌ازمیلاد را دربر می‌گیرد که به‌دلیل تغییرات در نقش و رنگ سفال با دوره‌های پیشین و سپسین، متفاوت است. از شاخص‌ترین گونه‌ها و سنت‌های سفالی این دوره، سفال گونۀ منقوشِ هندسی سراب است. این نوع سنت سفالی، در پس‌کرانه‌های شرقی زاگرس‌مرکزی و دشت‌ ملایر نیز شناسایی شده است. از آنجایی‌که تاکنون مطالعات هدفمند در این حوزۀ فرهنگی انجام نشده، اطلاعات ما از جوامع نوسنگی این حوزه بسیار محدود است. پژوهش حاضر، با روش تاریخیتحلیلی و براساس آثار مکشوف از کارگاه i و ii کاوش تپۀ «پشت فرودگاه» برای نخستین‌بار به ‌مطالعۀ حضور جوامع نوسنگی جدید در دشت ملایر می‌پردازد. این جستار، با طرح مسئلۀ ماهیت فرهنگ‌های رایج نوسنگی جدید دشت ملایر و چگونگی تاسّی و ‌کُنشِ‌ از سنت‌های فرهنگی رایجِ ادوار نوسنگی جدید زاگرس‌مرکزی برآمده تا با توجه به تحلیل لایه‌نگاشتی مراحل استقراری شکل‌گرفته در تپۀ پشت فرودگاه، بتوان به چشم‌انداز دقیق و کامل‌تری از توالی گاهنگاری نوسنگی در کرانه‌های شرقی زاگرس‌مرکزی و دشت ملایر با محوریت تحولات نوسنگی جدید دست‌یافت. با کاوش و مطالعۀ هدفمند در تپۀ پشت فرودگاه برخی از ابهامات نوسنگی جدید دشت ملایر زدوده شد و سنت‌های مختلف از نوسنگی جدید زاگرس‌مرکزی در دشت ملایر نمایان گردید که علاوه‌بر تایید حضور سفال‌های منقوش خطی و هندسی مشبک رایج در سیاه‌بید، سه‌گابی و سراب جدید؛ سنت‌های رایج سفالی در تپۀ قلاگپ و گوران نیز شناسایی شد که ضمن متاثر بودن از نواحی غربی در کرمانشاه، نشان از تاسّی و حضور فرهنگ‌های رایجِ نوسنگی جدید لرستان در دشت ملایر است. درنهایت، برآیند پژوهش نشان می‌دهد که دورۀ نوسنگی جدید در دشت ملایر در تعامل با فرهنگ‌های نوسنگی جدید زاگرس‌مرکزی، شکل‌گرفته است.

An Attitude to the Common Cultural Developments of the Late Neolithic Period of Malayer Plain: Excavation at Tappeh Poshte Forodgah

The eastern side of Central Zagros is one of the most important areas in the Neolithic development, which has remained unknown in terms of its common cultural tradition as requires more in detail studies. Among these unknowns, “Malayer Plain”  is associated with the effects of the “Late Neolithic” period Traditions. In terms of role and color, this is a part of the 6th Millennium B.C., which due to the evolution of Potterymaking can be distinguished from the earlier periods. One of the most important pottery traditions is SarabStyle, which is a pivot point to the recognition of the Late Neolithic of Central Zagros. This type of pottery has been identified along the eastern boundaries of Central Zagros on Malayer plain. This cultural region is considered as a blind spot of Neolithic studies due to the lack of questionoriented studies. The present research is based on the of Trench I & II excavation of the Tappeh Poshte Forodgah studying the presence of Late Neolithic tradition  on the Malayer plain, answering the question: What are the common Neolithic cultures of the Malayer Plain and by which  common Late Neolithic cultural traditions of the Central Zagros has affected? In order to analyze the stratigraphy of the settlements formed at the Tappeh Poshte Forodgah, a complete view of the Neolithic sequence on the eastern boundaries of Central Zagros, an excavation of the Poshte Forodgah Site was carried out. How that two traditions of pottery or domestic or nondomestic potteries were common in this region simultanously; Eventually, the impact of the Late Neolithic period and common cultural traditions of Kermanshah plain (Segabi, Syahbid and Sarab) and Lurestan (Qelagap) on the Malayer Plain have been attested.