بررسی و باستان‌سنجی ظروف شیشه‌ای سده‌های3 و4 ه. ق با استفاده از روش میکروپیکسی مطالعه موردی: مجموعه دوران اسلامی موزه ملی ایران

باستان سنجی و آنالیز عنصری شیشه‌های باستانی در تعیین نوع شیشه ، فن‌آوری و مواد سازنده و همچنین زمان ساخت آن، کاربرد دارد. در مقاله فوق، نتایج آنالیز عنصری تعدادی از شیشه های سده های 3 و 4 ه. ق که در مخزن موزه ملی ایران نگهداری می شود؛ ارائه ‌شده است. این نمونه ها با نگاهی به پراکندگی جغرافیایی انتخاب شده تا بتوان میزان تغییرات ایجاد شده در ترکیبات شیشه را به‌صورت محلی در این بازه زمانی تحلیل کرد. نمونه های آنالیز شده ظروف شیشه ای در اشکال متنوع با رنگ‌های سبز، آبی و زرد حاصل از کاوش های باستان شناسی است. آنالیز عنصری آن ها به روش میکروپیکسی انجام‌ و عناصر اصلی و کم مقدار تشکیل‌دهنده نمونه ها اندازه‌گیری شده است. سنجش و تحلیل شیشه گری این دوره علاوه بر نمونه های مذکور با نمونه های ایرانی موزه کرنیگ که توسط رابرت بریل مورد مطالعه قرارگرفته و همچنین با شیشه های هم عصر خود همچون فسطاط در مصر و قصر الحیر در سوریه مقایسه شده است. نتایج نشان می دهد، نوع شیشه‌های به‌دست‌آمده در تمام مناطق یاد شده، از نوع سیلیکا سودا آهکی است. میزان اکسیدهای منیزیم و پتاسیم تمام این نمونه ها، به غیر از نمونه شماره 10و 17 بیشتر از 2.5 درصد است، لذا منبع تامین اکسید سدیم، خاکستر حاصل از گیاهان بوده است. نمونه شماره 10 که از هفتوان تپه به دست آمده از نوع ناترونی بوده که بیشتر از مناطق مدیترانه شرقی به دست آمده است. شیشه گران این دوره از اکسیدهای فلزی مانند اکسید منگنز، آهن، مس و کبالت، به عنوان عامل رنگ‌زا یا بی‌رنگ‌کننده استفاده‌ کرده اند.

The Study of Chemical Composition of Persian Glass Vessels of the Early Islamic Centuries (10th 11th centuries AD) by microPIXECase Study: Islamic Collection in Iran National Museum

Elemental analysis and chemical composition of ancient glasses are widely used to determine the glass type, technique and raw materials used in their production and recipes. The results of elemental analysis of 23 glass vessels dated to the early Islamic periods kept in the Iran National Museum presented in this paper. The samples discovered during archaeological excavations in several Islamic sites. Elemental analysis of these samples done by microPIXE technique.The major and trace elements existing in these samples are measured. Glass type, raw material used in their production process and colorant (coloring agent) of the glasses in diverse sites investigated and determined based on our results. The results show that the glasses found in all sites are high sodalimesilica glasses. The results of the study compared with Iranian samples of the Corning Museum and glasses of Fustat and Qasr alHair. Since the amounts of magnesium oxide and potassium oxide in all analyzed samples but one sample are more than 2.5%, with the exception S10,S17. It is clear that the ashes obtained from halophytic plants considered as supplying source for sodium oxide. Sample 10 of this study as a natron–based glass fitted to a group labeled by N1 (Levantine I) from eastern Mediterranean region.The results also show that the metal oxides such as manganese oxide, iron oxide, copper oxide, chromium oxide and cobalt oxide used in the samples as coloring agent or decolorizing agent.