تحولات فرهنگی شرق فارس در هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد

در جغرافیای باستان شناسی ایران، شرق فارس، دره های فسا و داراب را در بر می گیرد. مطالعات باستان شناسی در این حوزه ابتدا با بررسی های گذرا و کاوش های شتابان استین در سال 1934 آغاز شد. چند دهه بعد، نخستین بررسی متمرکز در شرق فارس در سال های 72-1971 م. به دست میروشیجی انجام شد، اما مواد فرهنگی آن هیچ گاه بصورت جزئی مطالعه نشد. به همین دلیل، فرهنگ های پیش از تاریخ شرق فارس، مبهم و ناشناخته بود. بنابراین، به منظور درک تحولات فرهنگی این حوزه، ابتدا مواد بررسی میروشیجی بازبینی و مطالعه شد و سپس برای شناخت فرهنگ های هزاره های چهارم و سوم پ. م این منطقه، تپه وکیل آباد در دشت فسا کاوش گردید. ترکیب نتایج بررسی میروشیجی و کاوش مذکور، چارچوب مناسبی از پیش از تاریخ این منطقه ارائه داد. حوزۀ شرق فارس، پس از دورۀ بَکون تا دورۀ کفتری، یک روند فرهنگی کمابیش محلی را تجربه می کند. سفال های محلی این بازۀ زمانی شامل وکیل آباد، ضحاک، جوزجان، رودبال و گلیان است. تحلیل الگوهای استقراری این حوزه بیان گر کاهش شمار استقرارها در دروۀ وکیل آباد/ لپویی و با شدت بیشتر در نیمۀ دوم هزارۀ چهارم و نیمۀ اول هزارۀ سوم پ. م است. این کاهش استقرارها شاید نشان دهندۀ تحول شیوۀ معیشتِ بخش بزرگی از جامعه، از کشاورزی به دام پروری بر پایۀ کوچ روی باشد. به نظر می رسد الگوهای استقراری پیش از تاریخ شرق فارس همانند حوضۀ رود کر بوده، اما در دورۀ بانش، حوضۀ رود کر در ارتباط با سرزمین پست شوشان به تحولات سیاسی و اجتماعی پیچیده ای دست یافت و شرق فارس به منطقه ای حاشیه ای با جمعیت یکجانشین محدود، تبدیل شد.

Cultural Developments in the East of Fars During the Fourth and Third Millennium BC

The first archaeological work in east of Fars, conducted by Sir A. Stein in 1934. However, an intensive survey, directed by De Miroschedji, was carried out in this region in 197172. Unfortunately, the materials of this survey were not studied in detail. So, the prehistoric cultures of the Fasa and Darab valleys remained unclear. To comprehend the prehistoric cultural developments of the east of Fars, the Miroscedji’s survey collections were studied first and completed with a stratigraphical excavation at Tappeh Vakilabad. The combination of the results of the survey and excavation provided an appropriate framework for the prehistoric cultures. These results affirmed that the prehistoric cultures of the east of Fars were entirely indigenous after the Bakun period to the beginning of the Kaftari era. The pottery styles of this era (BakunKaftari), are introduced as Vakilabad, Zahak, Jouzjan, Roudbal, and Galyan. Furthermore, the settlement pattern analysis shows a reduction in the number of settlements in the Vakilabad period and more intensely in the second half of the fourth and first half of the third millennium BC. This pattern may indicate a shift in the subsistence economy of the large part of the society from agriculture to animal husbandry. The fourth and third millennium BC settlement patterns of the east of Fars are almost similar to KRB. However, in the second half of the fourth and first half of the third millennium BC, the KRB reached a complicated political and social developments, but the east of Fars became a peripheral region with the limited settled population.