بررسی باستان شناسی محوطه های اشکانی شهرستان درگز، شمال شرق ایران

شهرستان درگز در شمال شرقی ایران، در مجاورت کشور ترکمنستان واقع‌شده است. این موقعیت جغرافیایی و هم‌جواری این منطقه با نسا، به‌عنوان اولین تختگاه اشکانیان، اهمیت و جایگاه این منطقه در تاریخ ایران در دوره اشکانی را نشان می دهد. به‌رغم هم‌جواری درگز با ترکمنستان و نسا، مطالعات معدودی راجع به محوطه های اشکانی این شهرستان انجام‌گرفته است. این مورد که چه تعداد محوطه های اشکانی در این حوزه جغرافیایی شکل‌گرفته‌اند؛ چه عواملی در شکل گیری و الگوی پراکندگی آن‌ها موثر بوده و نهایتاً، تا چه اندازه می توان محوطه هایی هم‌تراز با نسا در این حوزه جغرافیایی شناسایی و پیشنهاد نمود. در بررسی های باستان شناسی درگز 85 محوطه اشکانی شناسایی گردیده است که از منظر الگوهای محیطی و وسعت محوطه ها، قابل‌تامل و ارزیابی است. در نوشتار حاضر تلاش می شود این محوطه ها از منظر الگوهای محیطی موثر در شکل گیری و پراکندگی آن‌ها موردبررسی قرار گیرد. به‌علاوه، تلاش می شود با استناد به مولفه‌های محیطی و وسعت، محوطه های اشکانی شهرستان درگز خوشه بندی گردد. بدین منظور مختصات جغرافیایی این محوطه ها به همراه وسعت آن‌ها در برنامه gis مورد ارزیابی قرار گرفت. خروجی نقشه های gis محوطه های اشکانی منطقه نشان داد از فاکتورهای محیطی موثر در شکل گیری این محوطه ها، سه فاکتور منابع آب، جاده های ارتباطی و ناهمواری در نحوه شکل گیری و پراکندگی محوطه های اشکانی درگز بیشترین تاثیر را داشته است. به‌علاوه، سه خوشه برای محوطه های اشکانی دشت درگز پیشنهاد گردید. دو محوطه توفی و شهرتپه، محوطه های مرکزی دو خوشه a و b پیشنهاد گردید. به‌علاوه پیشنهاد گردید خوشه c معرف محوطه های کوچ‌روی دوره اشکانی در دشت درگز بوده است. نهایتاً بر اساس اهمیت دو محوطه توقی و شهرتپه، جایگاه این دو محوطه در مطالعات باستان شناسی شمال شرق ایران در دوره اشکانی تبیین گردیده است.

Archaeological Survey of Parthian Sites in Dargaz Plain, NorthEast of Iran

Dargaz County is located in northeastern Iranian Plateau, near to borders of Turkmenistan. Its location so close to Turkmenistan and ancient Nisa, as the first homeland capital of the Parthians, shows the importance of this area in the Iranian history. Discovery of 85 sites dating to the Parthian period in this plain is a testimony to this importance. In this paper, the distribution of the sites has been discussed considering the impact of environmental elements. Settlements of this area have been measured by the distribution of its surface finds. Taking into account of environmental data and the site size, three clusters of sites have been proposed for the Parthian sites of Dargaz. The sites of Toghi and Shahr Tepe are the central sites of two clusters of A and B, respectively. The cluster C represents those sites that have been distributed on the foothills and on the plain as well. Some of these sites are cemeteries of nomadic sector of the Parthian population of the time.