بازشناسی سیمای معماری مسجد علیشاه بر اساس شواهد باستان‌شناسی، منابع مکتوبِ تاریخی و بقایای معماری

قریب به یک قرن حکومت ایلخانی در ایران ناقل چنان نوآوری‌هایی در معماری و شهرسازی دوران اسلامی بوده است که بررسی وجوه مختلف آن کم‌تر موردتوجه کارشناسانه قرارگرفته است. در همین راستا، تبیین فرم معماری مسجد علیشاه در قالب بزرگ‌ترین گونه‌ی معماری مذهبی در ایران، ازجمله موضوعات قابل‌تامل در معماری مربوط به مساجد قرون میانه در جهان اسلام می‌باشد. تحقیق پیش رو بر آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و بازبینی اسناد تاریخی پیرامون مسجد علیشاه در تبریز و انطباق آن با نتایج حاصل از کاوش در محوطه‌ی علیشاه، به تبیین فرم معماری و ساختار فضایی مسجد علیشاه بپردازد. مطابق نتایج به‌دست‌آمده و با فرض بر تداوم سنت مجموعه‌سازی مذهبی در دوران ایلخانی، ضمن آنکه ساختار مسجد علیشاه همانند غازانیه و سلطانیه در ارتباط با کاربری‌های جانبی شکل‌گرفته است؛ علاوه بر بزرگ‌ترین تاق آجری اجراشده در جهان، یکی از بزرگ‌ترین گنبدخانه‌های سرپوشیده‌ی جهان اسلام در بنای علیشاه ایجادشده بود.

Recognizing the Architectural Features of Ali Shah’ Mosque of Tabriz on the Basis of Archaeological, Historical and Architectural Evidences

The approximate one century of Ilkhanid dominions in Iran, was a priory in flourishing such an innovation styles of Architectural and Urban designing in Islamic ages of which clarifying its different dimensions has been less considered. Parallel to this attitude, investigating the architectural form of Ali Shah’s Mosque in terms of the greatest ever made religious architecture in Iran would be among the most prominent issues related to the medieval construction methods during Islamic ages. Using descriptive analytical methods besides library studies as well as reviewing historical documents around Ali Shah’s Mosque in Tabriz and its overlapping with archaeological excavation’s results followed by in Ali Shah site, this project is aimed to recognize the architectural combination and the spatial appearance of Ali Shah Mosque. According to the results and considering the sequence of religious architectural movement through Ilkhanid era, it is obvious that aside from the usual construction language that can be seen in Ghazaniya and Sultaniya, focusing on bilateral units, not only the loftiest ever made arch of Islamic world was made in Ali Shah’s span, but also one of the highest chamber dome of those ages had been created in this structure.