شبکه قلاع کوهستانی مشرف بر مرکز خوره اصفهان و نقش آن‌ها در حیات پایدار اصفهان

شناخت آثار ایجادشده در ارتفاعات مشرف بر دشت اصفهان که کنترل پهنه اصفهان به‌ویژه مرکز آن را بر عهده داشته‌اند، به ما کمک می کند تا با نگاه جامع بتوانیم وضعیت مرکز خوره اصفهان را به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های سرزمین ایران و جهان اسلام موردبررسی قرار دهیم. در مقاله حاضر با کمک از تصاویر ماهواره ای و بررسی های میدانی هجده نمونه از قلاع و استحکامات مرکز خوره اصفهان که بر رستاق جی اشراف داشته‌اند شناسایی‌شده است. با شناسایی و بررسی این عناصر هم پیوند در کنار تجزیه‌وتحلیل منابع مکتوب مشخص گردید قلعه شاه دژ تنها قلعه مربوط به دشت اصفهان نبوده و این قلعه در تمامی دوره ها اهمیت یکسانی نداشته است. همچنین مشخص شد شبکه قلاع اصفهان با کنترل راه‌ها و ارتباطی که با یکدیگر و با مراکز جمعیتی از طرق مختلف برقرار می کردند به‌خوبی امکان تامین امنیت و یا کنترل ساکنان شعاع دید آن‌ها را داشته اند. این آثار که به‌واسطه وضعیت خاص توپوگرافیک دشت اصفهان و ارتفاعات اطراف آن ایجادشده در مکان یابی شهرهای اصلی خوره اصفهان یعنی شهر جی و یهودیه و شکل‌گیری شاخصه‌های هر دو شهر نقش عمده ای ایفا کرده‌اند که شناخت آن‌ها منجر به فهم بهتری از پهنه باستان‌شناختی اصفهان در دوره‌های مختلف خواهد شد. گرچه فهم زمان ساخت محوطه‌ها و تاریخ‌گذاری دقیق آن‌ها، به‌ویژه وضعیت قلاع در دوران قبل از اسلام، نیاز به انجام کاوش‌های باستان‌شناسی است اما بنا بر منابع مکتوب می‌توان مطرح کرد که محوطه‌ها در دوران اسلامی تا دوران صفویه و شکل‌گیری ایران واحد با فراز و نشیب‌هایی به حیات خود ادامه داده‌اند.

The Fortifications Networks of Isfahan and their Influence on the Longevity of the Urban Settlements at the Rostaq of Jay

Numerous castles and fortifications overlooking the plain dot the surrounding heights of Isfahan. This fortification network provided protection and particularly had control over the administrative center of Isfahan kura during the Islamic era up to the Safavid period. Therefore, a comprehensive investigation and evaluation of the fortification network is significant not only for a better understanding of the Isfahan landscape, but also for gaining a clearer perception of the formation of the cities in the main region of Isfahan called rostaqe Jay. To this end, the present article is based on three different sources: the archaeological data resulted from the systemic survey of the eighteen forts and fortifications in the Isfahan heights; the satellite imagery; and the written sources. The analyses of the data show an extensive network of fortifications that in relationships with others provided control over the roads and urban and rural settlements in the plain. Thus the location of the forts and the placement of the main urban centers, i.e. Jay and Yahudiya, were interrelated and affected the overall structure of the landscape.