ارزیابی روند بیابان‌زایی با بهره‌ گیری معیار آب زیرزمینی و فرونشست با استفاده از مدل imdpa (مطالعه‌ی موردی: حوزه‌ آبخیز رفسنجان)

فرونشست زمین یک رخداد زمین‌شناسی است که بروز سایر بلایای ثانویه که می‌تواند بر تولید و زندگی انسان تاثیر منفی بگذارد را منجر می‌شود. افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی، فرونشست را به دنبال خواهد داشت که آخرین مرحله بیابان‌زایی محسوب می‌شود. لذا هدف این پژوهش ارزیابی وضعیت بیابان زایی توسط مدل imdpa بر اساس دو معیار آب زیرزمینی و فرونشست در حوزه آبخیز رفسنجان می‌باشد. به‌منظور ارزیابی شدت بیابان‌زایی توسط این مدل، از شاخص‌های افت سطح آب زیرزمینی، نسبت جذب سدیم و هدایت الکتریکی تحت معیار آب زیرزمینی و از شاخص میزان فرونشست به‌عنوان معیار فرونشست زمین استفاده شد. شاخص‌های مورد نظر پس از امتیازدهی و طبقه‌بندی، پهنه‌بندی شدند. معیار فرونشست، با استفاده از نقشه فرونشست تهیه شده از تصاویر ماهواره‌ای سنتینل 1 در سال آبی 1394 1395، مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس نقشه نهایی وضعیت بیابان‌زایی از هم‌پوشانی نقشه‌های معیار آب زیرزمینی و فرونشست زمین بر اساس میانگین هندسی معیارها به دست آمد. نتایج این پژوهش نشان داد که بر اساس معیار آب زیرزمینی میانگین هدایت الکتریکی، سدیم قابل‌جذب و افت سطح تراز آب، به ترتیب 9351.4، 12.28 و 54 سانتی‌متر با امتیازهای چهار، یک و چهار در وضعیت بیابان‌زایی خیلی شدید، کم و شدید قرار دارد. مطابق شاخص فرونشست، این میزان در منطقه بین هفت تا کم‌تر از یک سانتی متر در سال متغیر بوده است. بر اساس شدت بیابان زایی از منظر معیار آب زیرزمینی مشخص شد که حدود 2.74، 59.07، 37.15 و 1.02 درصد از این حوزه آبخیز در طبقه‌های کم، متوسط، شدید و خیلی شدید قرار دارد. در نهایت، شدت بیابان‌زایی بر طبق دو معیار، در سه طبقه کم، متوسط و شدید قرار می‌گیرد که بیش‌ترین سطح مربوط به شدت متوسط می‌باشد. نتایج این پژوهش منجر به شناخت دقیق معیار و شاخص‌های موثر در وقوع بیابان‌زایی در حوزه آبخیز مورد مطالعه شده است. این شناخت می‌تواند به‌عنوان ابزاری مناسب برای دستیابی به ارائه مدیریت مناسب و برنامه‌ریزی صحیح و اصولی برای جلوگیری از تسریع این پدیده مورد استفاده قرار گیرد.  

investigate desertification using underground water and subsidence criteria by imdpa model (case study: rafsanjan watershed)

introduction desertification in arid and semi arid areas is an invisible and very dangerous phenomenon, and if it continues, it leads to the destruction of the land and the loss of renewable natural resources. several factors play an effective role in the occurrence of desertification in a region, among which the phenomenon of land subsidence can be mentioned. land subsidence is a geological process that occurs in a long term balance and coordination between human activities and the hydrogeological environment. today, land subsidence caused by the extraction of underground water has become a global problem, and it can even be the site of other hazards and threaten the society. the challenge of establishing a balance between groundwater consumption and land subsidence control is essential for sustainable development and curbing desertification. in order to meet their needs, including agriculture, industry and drinking, human societies depend on underground water sources and provide the required water through underground water. these conditions have become more severe in iran due to its location in the arid and semi arid belt, along with the improper distribution of rainfall with excessive extraction of underground water. in iran, this phenomenon has extensive ecological, economic, social and environmental consequences due to the multiplicity, extent and complexity of the environmental and human factors that cause desertification. hence, the precise monitoring and analysis of the intensity of desertification is of great importance for risk assessment and risk assessment. therefore, it is necessary to know the criteria and indicators effective in the occurrence of desertification in order to achieve a model that can monitor the intensity of desertification in order to manage and plan the desert areas correctly and on principles. for this purpose, the aim of this research is to evaluate the state of desertification by imdpa model based on two criteria of underground water and subsidence in the rafsanjan watershed located in the northwest of kerman province.methodology in this research, two criteria of underground water and subsidence rate were used as key criteria to prepare the desertification intensity map. according to the available information and the goals of this research, the criteria of underground water were scored based on electrical conductivity indicators, sodium absorption ratio, and groundwater level drop. for the subsidence criterion, the subsidence rate index was used in the year 2014 2015. in the next stage, a weight between 1 and 4 was given to each index based on its effect on desertification. the weighting is linear and equal in proportion; so that value 1 is the best and value 4 is the worst weight. zoning of the mentioned indicators was also done by geographic information system and interpolation methods. the subsidence criterion was evaluated using the subsidence map prepared from sentinel 1 satellite images in the year 2014 2015. in the end, the final map of the desertification situation was obtained according to the imdpa model and based on the geometric mean of the criteria.