تحلیل فعالیت تپه‌های ماسه‌ای در ارتباط با عناصر اقلیمی در استان آذربایجان شرقی

باتوجه به خسارات شدید پدیده گرد و غبار ناشی از فعالیت تپه های ماسه ای به زیرساخت‌ها و سکونتگاه های روستایی و سلامت انسان ها، شناسایی توزیع مکانی تپه‌های ماسه‌ای فعال و پایش میزان فعالیت آنها از ملزومات مهم برای کاهش این آسیب‌ها می‌باشد. این تحقیق با هدف معرفی، پایش فعالیت ها و میزان تحرک پذیری تپه های ماسه ای موجود در حوزه دریاچه ارومیه در استان آذربایجان شرقی انجام گرفته است. بدین منظور، ابتدا نقشه توزیع مکانی تپه های ماسه ای با استفاده اطلاعات موجود در محیط گوگل ارث و مشاهدات میدانی در محیط gis تهیه گردید. در ادامه، براساس داده های بلند مدت ساعتی سرعت باد، دمای هوا، بارندگی و تبخیر و تعرق پتانسیل، شاخص لنکستر در ایستگاه های هواشناسی مجاور تپه های ماسه ای محاسبه شده و با انجام تحلیل حساسیت، میزان تحرک پذیری آتی آنها پیش بینی شده است. نتایج نشان داد که فعالیت تپه های ماسه ای موجود در هر دو سایت مورد مطالعه عمدتاً در محدوده راس تپه ها اتفاق افتاده است. علیرغم مشاهده رابطه مستقیم بین شاخص لنکستر با فراوانی بادهای بالاتر از آستانه فرسایش و تبخیر و تعرق و رابطه معکوس با بارش، حساسیت شاخص لنکستر نسبت به تغییرات کاهشی یا افزایشی متغییرهای اقلیمی در سایت های یاد شده یکسان نبوده است. همچنین، فعالیت تپه های ماسه ای گستره قوم تپه در سال های اخیر روند افزایشی داشته و این واقعیت احتمالاً در قالب تداوم خشکسالی ها و گسترش پهنه های خشک بستر دریاچه ارومیه قابل توجیه است. باتوجه به موقعیت مکانی کلانشهر تبریز نسبت به این گستره ماسه ای و غالب بودن بادهای شرقی بالاتر از آستانه فرسایش بادی در این منطقه، لزوم پایش گرد و غبارهای ناشی از فعالیت این گستره ماسه ای بر کیفیت هوای کلانشهر تبریز بسیار ضروری است. 

analysis of the sand dunes mobility based on climate elements in east azerbaijan province

introduction dunes are one of the most important and sensitive landforms sensitive to wind erosion. their activity level varies depending on the intensity of various climatic and terrestrial factors. dust caused by wind erosion in the area of dunes is one of the most important dangers and serious challenges in arid and semi arid regions of the world, which has been aggravated by climate changes in recent years. due to the location of iran in the dry and semi arid belt, it has been exposed to numerous local and extra local dust systems. dust storms have been a serious crisis in the country’s provinces for the past few years and have brought dangerous consequences for the residents of these provinces in terms of environment, health, and economy. the prolonged recent droughts in east azerbaijan and the drying up of lake uremia have made the threat of sand and salt storms in the coastal areas of lake uremia possible. the purpose of this research was to introduce the dunes in the uremia lake basin in east azerbaijan province, where the mobility of dunes was determined using the lancaster index, and the level of their future activity was predicted by carrying out a sensitivity analysis.methodologythe dunes in the lake uremia basin in east azarbaijan province were identified through the literature review and field visits, and then, using google earth images, their area was verified and then their spatial distribution map was prepared in the arcgis software environment. in the present project, the sand dunes of shush qom located in the village of maqsoodlou and gildir in the political area of harris county are reported for the first time. here, the mobility of sand dunes in the study area is calculated based on the lancaster index. to calculate this index, meteorological data from the last 30 years of synoptic weather stations near the studied sand dunes have been used. blaney kridel method was used to calculate the annual potential evapotranspiration, and its calculations were done in the r program environment separately for each meteorological station. also, the frequency of winds with a speed higher than the erosion threshold speed (6 m/s) at a height of 10 meters from the ground is considered. after calculating the amount of sand dunes mobility, the sensitivity analysis method has been used to reveal the possible effects of climatic change elements on the mobility of sand dunes.