ارائه معادله پیش‌بینی مقدار فرسایش‌پذیری خاک بر اساس ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی موثر بر آن (مطالعه موردی: مقطعی از دشت یزد اردکان)

یکی از عوامل موثر در ایجاد فرسایش خاک، ویژگی ذاتی خاک یا همان فرسایش پذیری است. در این پژوهش، مقدار فرسایش پذیری خاک (k) در مقطعی از دشت یزد اردکان تعیین و ویژگی های فیزیکوشیمیایی موثر بر آن شناسایی شد. همچنین با استفاده از آنالیز مولفه های اصلی (pca) و رگرسیون چند متغیره خطی، رابطه ای برای پیش بینی مقدار فرسایش پذیری خاک ارائه شد. نتایج تجزیه ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک نشان داد که خاک ها عمدتاً بافت سبک شنی تا لوم شنی با ماده آلی کم و آهکی دارد. خاک های مورد بررسی از نظر شکل ساختمانی، دانه ای و اسفنجی خیلی ریز تا ریز و کد ساختمانی آنها بر اساس usle، 2 و 1 بود. نفوذپذیری نیمرخ خاک، زیاد تا خیلی زیاد (4/18 سانتی متر در ساعت) بود و بر اساس usle، غالباً در کلاس 1 و 2 و در برخی موارد در کلاس 3 قرار داشت. مقدار فرسایش پذیری برآوردی بر اساس رابطه رگرسیونی ویشمایر اسمیت به طور میانگین در سه دشت سر لخت، اپانداژ و پوشیده به ترتیب 0385/0، 03/0 و 019/0 تن ساعت بر مگاژول میلی متر بود. نتایج حاصل از بررسی مولفه های اصلی نشان داد که می توان سه مولفه اول را با توجه به مقادیر ویژه حاصل از پارامترها و درصد واریانس، به عنوان مولفه اصلی انتخاب کرد. ضریب همبستگی مولفه های اول، دوم و سوم با شاخص فرسایش پذیری خاک به ترتیب 88/0، 04/0 - و 41/0 به دست آمد. بررسی رابطه بین فرسایش پذیری خاک (k) و مقادیر مولفه های اصلی به دست آمده از pc1، pc2 و pc3 با استفاده از مدل رگرسیونی چندمتغیره خطی نشان داد که اثر ویژگی های فیزیکوشیمیایی بر فرسایش پذیری خاک، معنی دار (001/0> p) و ضریب تبیین آن (r2) به میزان 88/0 درصد به دست آمد. برای ارائه رابطه ای دقیق تر برای پیش بینی فرسایش پذیری در خاک های مناطق نیمه خشک و خشک، باید پژوهش هایی مشابه در سایر خاک های نواحی نیمه خشک و خشک ایران انجام شود.