بررسی تاثیر کاربری اراضی بر غلظت گرد و غبار و میزان هدررفت خاک در مناطق بیابانی (مطالعه موردی: عین خوش دهلران، ایلام)

یکی از مهم ترین بحران‌های زیست‌محیطی در مناطق خشک و نیمه‌خشک، پدیده ی مخرب بیابان‌زایی و فرسایش بادی است. وقوع طوفان‌های گرد و غبار ناشی از فرسایش بادی، فرآیندی است که باعث تخریب سرزمین می‌شود و می‌تواند به‌عنوان یک شاخص بیابان‌زایی قابل توجه قرار گیرد. این پژوهش به‌منظور بررسی میزان هدررفت خاک و غلظت گرد و غبار در کاربری‌های مختلف با استفاده از دستگاه‌های تونل باد وpro microdust اجرا شده است. نتایج نشان داد شدت فرسایش بادی و میزان انتشار گرد و غبار با افزایش سرعت باد، از 2 به 16 متر بر ثانیه افزایش می‌یابد. همچنین با توجه به نتایج مشخص شد میزان این پارامترها در اثر فرسایش بادی در کاربری‌های مختلف، متفاوت است و در هر دو سری نمونه‌های دست‌خورده و دست‌نخورده، بیشترین و کمترین میزان فرسایش بادی و غلظت گرد و غبار به ترتیب در اراضی تپه ماسه‌ای، مرتع، جنگل دست کاشت کهور، کشاورزی و جنگل طبیعی کنار مشاهده شد. از طرفی در کاربری‌های مختلف، میانگین هدررفت خاک به میزان mg/cm2/min 0.03 و میانگین ذرات معلق به میزان mg/m3 0.27 در نمونه‌های دست‌خورده بیش از دست‌نخورده بود؛ زیرا در اثر نمونه‌برداری از ساختمان خاک به هم خورده، پایداری بین خاکدانه‌ها از بین می رود و خاک به‌راحتی در معرض بادبردگی قرار می‌گیرد. همچنین در اثر به هم خوردگی خاک، جرم مخصوص ظاهری نیز تغییر می‌کند؛ به گونه ای که با افزایش جرم مخصوص ظاهری، کیفیت خاک کاهش می‌یابد. درنهایت با توجه به نتایج همبستگی و مولفه‌های pc1 که تاثیر کنترلی بیشتری بر فرسایش بادی دارد می‌توان نتیجه گرفت مهمترین عواملی که در تولید گرد و غبار و فرسایش‌پذیری بادی خاک تاثیر دارند شامل رطوبت، بافت و ماده آلی خاک است و عواملی مانند نسبت جذب سدیم، شوری، تخلخل، منیزیم و آهک نیز اهمیت کمتری دارد.