بررسی مقایسه‌ای قاعده‌ اوّلیه در شکّ از دیدگاه محقّق نائینی و شهید صدر

به هنگام شک در تکلیف و نبودن دلیل، جای تمسک به اصل عملی است؛ اما اینکه قاعده‌ اوّلیه در شکّ چیست، میان اصولیان اختلاف نظر است. عدّه‌ای از جمله محقق نایینی برائت عقلی را به عنوان قاعده‌ اوّلیه پذیرفته، و برخی دیگر که در راس آن‌ها شهید صدر قرار دارد، قائل به احتیاط عقلی هستند. محقق نایینی با استناد به قاعده‌ «قبح عقاب بلا بیان»، در صدد برهان‌سازی نسبت به دیدگاه خود برآمده است. وی منوط بودن تحرّک به وصول تکلیف را از جمله ادلّه‌ای دانسته که می‌توان بر آن در راستای اثبات برائت عقلی مبتنی بر قاعده‌ «قبح عقاب بلا بیان» استناد کرد. ایشان معتقد است که عقاب بر ترک تحرّک، در جایی که موجب تحرّک وجود ندارد، قبیح خواهد بود. در مقابل، شهید صدر با نقد و رد دیدگاه او، با ارائه نظریه حقّ الطاعه، به اثبات دیدگاه خود پرداخته است. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته، ضمن تبیین هر دو دیدگاه و بررسی ادله و نقد آن‌ها و ذکر مبانی نظریه «حقّ الطاعه»، صحّت نظریه شهید صدر بر کرسی اثبات نشانده شده است.