پژوهشی در ماهیت «اصل مُحرِز» با تاکید بر دیدگاه‌ محقق نائینی و شهید صدر

گرچه علامه حلی و شیخ انصاری به خصوصیت احراز در برخی از اصول عملیه اشاره کرده‌اند، ولی تنقیح آن از ابتکارات میرزای نائینی بوده است. وی اصول عملیه را به «محرز و غیر محرز» تقسیم می‌کند. «اصل محرز» وظیفه عملی مکلف را با نظر به واقع تعیین می‌کند، مانند: استصحاب، اصل صحت و قاعدة فراغ و تجاوز؛ اما اگر واقع در نظر گرفته نشود «اصل غیرمحرز» نامیده می‌شود، مانند: برائت و تخییر. محقق نائینی در مورد اصول محرزه معتقد است، اصلی که امر مشکوک را به‌منزله واقع قرار می‌دهد، اصل تنزیلی است، مانند: اصالت طهارت و اصالت حلیت و هنگامی که مانند استصحاب، شک و احتمال را به‌منزله یقین قرار می‌دهد، آن اصل، اصل محرز خواهد بود. اشکالات متعددی به نظریة محقق نائینی وارد شده که از جمله آن‌ها اشکالات محقق خوئی و علامه شهید صدر می‌باشد. شهید صدر اصل محرز نائینی را نمی‌پذیرد و این اصطلاح را در معنای دیگری به‌کار می‌برد. او که تمایز میان اصول و حجیت امارات را نیز به تفاوت در ملاک جعل آن‌ها می‌داند، اصل محرز را نیز به همین شکل تفسیر می‌کند. مهم‌ترین ثمرۀ اصل محرز، تقدم آن بر اصل غیر محرز در تعارض است. نگارندگان با بیان تمایز اصول و امارات از دیدگاه نائینی و شهید صدر در پی تبیین ماهیت «اصل مُحرِز» و ثمرۀ آن از منظر این دو اندیشمند اصولی هستند.