تحلیل گفتمان مجازات‌های تعزیری در نظام کیفری ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تاکید بر شرعی‌سازی قوانین، مجازات‌های تعزیری برای نخستین‌بار در قانون راجع به مجازات اسلامی به رسمیت شناخته شد. ظهور مجازات‌ تعزیری در سپهر حقوق جنایی ایران و رشد آن در فرایند کیفرگذاری، پرسش‌هایی را در خصوص فهم و تحولات آن ایجاد کرده است. براین‌اساس، شناسایی گفتمان‌های اثرگذار در شکل‌گیری مجازات‌های تعزیری و عوامل موثر بر هژمونی آن‌ها از مسائل مهم در باب ادراک فلسفیِ مجازات‌های تعزیری است؛ ازاین‌رو، هدف اصلی این پژوهش، تبیین نقش و تاثیر گفتمان‌های حاضر در تحولات شکل‌گرفته در پهنۀ تعزیرات با استفاده از روش عملیاتی تحلیل گفتمان (پدام) است. یافته‌های این تحقیق حاکی از آن است که سه گفتمان «فقه حکومتی»، «فقه سنتی» و «مدرنیسم کیفری» در متن تحولات مجازات‌های تعزیری اثرگذار بوده‌اند. در آغاز شکل‌گیری مجازات‌های تعزیری، رویکردهای فقه حکومتی و فقه سنتی، گفتمان‌های معارض بودند. در این دوره، غلبۀ فقه حکومتی بر فقه سنتی موجب شد تا پارادایم‌های مدِّنظر حامیان فقه حکومتی همچون تعیین تعزیر توسط حاکمیت، معیّن‌بودن تعزیر و متنوع‌بودن آن‌ها به‌عنوان اصول اساسیِ مجازات‌های تعزیری به رسمیت شناخته شوند. بااین‌حال، یافته‌های حاصل از مطالعات تجربی در جرم‌شناسی و کیفرشناسی، از یک ‌سو و انعطاف‌پذیری مجازات‌های تعزیری از باب «التّعزیرُ بما یراهُ الحاکم» ازسوی‌دیگر، موجب شده است تا گفتمان مدرنیسم کیفری نیز به‌عنوان یک گفتمان غالب در مجازات‌های تعزیری دارای اثر باشد.

discourse analysis of taʿzīr punishments in the iranian penal system

following the islamic revolution and the emphasis on the islamization of laws, taʿzīr punishments were officially recognized for the first time in the islamic penal code. the introduction and expansion of taʿzīr punishments within iran’s criminal law system has raised important questions regarding their interpretation and developments. therefore, identifying the influential discourses in the formation of taʿzīr punishments and the factors contributing to their hegemony (dominance) are key issues in the philosophical understanding of these punishments. the primary objective of this study is to clarify the role and impact of current discourses on the transformations occurring in the field of taʿzīr punishments, employing the discourse analysis methodfindings reveal that three discourses have influenced the transformations of taʿzīr punishments: 1) governmental jurisprudence 2) traditional jurisprudence and 3) penal modernism. in the early stages of the formation of taʿzīr punishments, the governmental and traditional approaches were opposing discourses. during this period, the dominance of governmental jurisprudence over traditional jurisprudence led to the recognition of the paradigms advocated by supporters of governmental jurisprudence, such as the determination of taʿzīr by the ruling authority, the specification of taʿzīr, and their diversity as fundamental principles of taʿzīr punishments. however, the findings of empirical research in criminology and penology, on the one hand, and the flexibility of taʿzīr punishments under the principle “al-ta’zīru bimā yarahu al-ḥākīm” (taʿzīr is at the discretion of the ruler) on the other hand have contributed to making the discourse of penal modernism also a dominant discourse in the realm of of taʿzīr punishments.