بررسی فوریت حق ‌شفعه در فقه امامیه و اهل‌سنت

فوریت مطالبهٔ حق ‌شفعه در فقه اسلامی محل اختلاف است. مشهور فقیهان امامی و غالب فقیهان سنی، در عذر ناموجه، تاخیر در اخذ به ‌شفعه را سبب زوالِ حق می‌دانند؛ درمقابل، قول به وسعت زمانی ‌مطلق قرار دارد، که ‌آن حق را تا اسقاط، پیوسته باقی می‌داند و در میان فریقین، قائلان شناخته‌شده‌ای دارد. در این مسئله گروه دیگری مطلقاً قائل به فوریت شده و گروهی توقف یافته‌اند. دیدگاه برگزیده، ضمن پذیرش ادلهٔ قول به وسعت‌ زمانی حق ‌شفعه، تعیین حدِّ آن‌ ‌را به عرف و عادت وانهاده است؛ بدین‌گونه که اگر از اولین زمان استحقاق، زمانی بگذرد که عرفاً و عادتاً کاشف از این باشد که شفیع قصد مطالبهٔ حق شفعه‌اش را ندارد حکم به زوال حق می‌شود. در نوشتار حاضر، با روش توصیفی‌تحلیلی، پس از بررسی و نقد دیدگاه‌ها و ادلهٔ موجود، قول اخیر مبتنی‌بر ادله و شواهد، درخورِ دفاع معرفی و دیدگاه مشهور، یعنی لحاظ‌کردن فوریت برای حق شفعه، که به قانون مدنی (مادهٔ 821) هم راه یافته، از چند جنبه مخدوش دانسته شده است. درست است که در دیدگاه برگزیده نیز، همچون قول مشهور، عُرف، معیار پایان زمان حق شناسایی شده، اما مطابق دیدگاه برگزیده، اصل بر بقای حق‌ شفعه است و اثبات بطلان آن برعهدهٔ مشتری، حال‌آنکه در قول مشهور، با گذشت زمانی که عادتاً در آن می‌توان حق را اِعمال کرد، حق ساقط می‌شود و اثبات موجه‌بودن عُذر و بقای حق بر دوش شفیع است.

analyzing the urgency of the right of “shufʿa” in shīʿa and sunnī jurisprudence

the urgency of retaining the right of shufʿa is disputed in islamic jurisprudence. prominent imāmī jurisconsults and the majority of sunnī jurisconsults consider that unjustified delay in exercising the right of shufʿa leads to the abdication of this right. contrastively, there is the viewpoint of absolutely no time limited, which holds that the right of shufʿa is effective until it is relinquished. this view has prominent advocates among shīʿa and sunnī. another group of scholars exclusively believe in the urgency of this right and a group has come to a failure in combining opinions. the preferred view accepts the evidence supporting the temporal expansiveness of the right of shufʿa, but leaves the determination of its limits to custom and traditional practice. this means that if some time passes from the initial moment of entitlement that customarily and traditionally indicates the shafīʿ does not intend to claim their right of shufʿa, their right is lost. the present study employes the descriptive-analytical method and analyzes and critiques the existing views and opinions. in the end, the aforementioned opinion based on evidence and indications is considered defensible, and the famous opinion of considering urgency for the right of shufʿa (which has entered the civil code as well, as article 821) is deemed flawed from several aspects. the selected view considers customary practice (ʿurf) to be the criteria for the ending of the period in which the right can be exercised (similar to the widely accepted opinion), according to the selected view the default assumption is the continuation of the right of shufʿa. however, it is the buyer’s responsibility to prove its invalidation, and the widely accepted opinion holds that after a period of time in which the right can be typically exercised, the right is lost and it’s the shafīʿ’s responsibility to prove the validity of excuse and continue the right.