درنگی در شمول قاعدۀ درا در خصوص شبهۀ اختلال روانی (جنون)

«درا» از قواعد تفسیری در قضای اسلامی است که سبب اسقاط مجازات از فردی که انتساب عمل مجرمانه به او یا تحقق مسئولیت جزایی او مشکوک است، جریان می‏یابد. این قاعده از دیرباز چه با نام قاعده و چه بدون آن، در ابواب فقه جزایی مورد توجه فقیهان بوده، مباحث مختلفی ذیل آن مطرح شده است. در این میان، شبههٔ اختلال روانی در مورد مرتکبِ عملِ مجرمانه کمتر مدِّنظر بوده است؛ به این معنا که فردِ مرتکبِ، ادعا می‏کند که ارتکاب عمل مجرمانه در حالت اختلال روانی (جنون) صورت گرفته و نیز ممکن است گاه بدون طرح چنین ادعایی از سوی مرتکب، خود قاضی در وجود اختلال روانیِ مرتکب، دچار شبهه و تردید شود. این نوشتار به‌روش توصیفی‌ و تحلیلی در جایگاه تحقیق در شمول یا عدم‌شمول قاعدهٔ درا در خصوص این‌گونه شبهه، دو احتمال را بررسی کرده و جریان قاعدهٔ درا را در شبههٔ جنون، راجح دانسته است. ادلهٔ این قول عبارت‌اند از: عموم واژهٔ «الشبهات»، لزوم احراز فقدان شبهه در جریان مجازات، اصل لزوم تخفیف در مجازات و حکم مستقل عقلی.

reflection on inclusion of the rule of dar~ (cancellation) regarding suspicion of mental disorder (insanity)

&dar~ is one of the rules of interpretation in islamic jurisprudence, which causes the punishment to be revoked from a person to whom the attribution of a criminal act or the realization of his criminal responsibility is doubtful. this rule, with or without the name of the rule, has been the focus of jurists in the chapters of criminal jurisprudence, and various topics have been discussed under it. in the meantime, the suspicion of mental disorder in the case of the perpetrator of a criminal act has been less considered; in the sense that the perpetrator claims that the criminal act was committed in a state of mental disorder (insanity) and it is possible that sometimes without such a claim being made by the perpetrator, the judge himself may have suspicion about the presence of the perpetrator’s mental disorder. this article, in a descriptive and analytical way, has examined two possibilities in the position of research on the inclusion or exclusion of the dar~ rule regarding this kind of suspicion, and considered the flow of the dar~ rule to be preferable in the case of the suspicion of insanity. the proofs of this statement are: the general word & suspicions &, the necessity of verifying the lack of suspicion during punishment, the principle of the necessity of mitigating the punishment, and the independent rational verdict.