تحلیل مبانی اختلاف در مناط شبهۀ دارئه از دیدگاه فقیهان امامیه

«شبهه» از منظر فقه کیفری وحقوق موضوعه ازجمله پنداره‌های اساسی اما دارای طبیعتی تقریباً مبهم است که در مقام کیفرزدایی اعمال می‌شود. بر اساس انگارۀ عموم فقیهان، اعتباربخشی به شبهه و تاثیر آن بر مجازات، امری بایسته و واجب تلقی شده، ولی در مورد چیستی ملاک شبهۀ دارئه و یا در ارزیابی قوّت و ضعف شبهه، در نظرات ایشان ناهمگونی مشاهده گردیده تا جایی که در برخی موارد، کار را برای متخصصان قضایی نیز دشوار کرده است. بررسی نظرات فقها دررابطه‌با تعامل میان نهاد شبهه و مولفه‌هایی چون «جهل قصوری» و «جهل تقصیری» و تشخیص مخاطب قاعدۀ درا، راه‌گشای ضابطۀ شبهه بوده تا اینکه مدل عمومی و انگارۀ «شبهات» بر اساس آموزه‌های پویای فقهی و حقوقی پایه‌ریزی شود. این پژوهش درصدد آن است با شیوۀ توصیفی مبتنی بر تحلیل استقراییِ جزئیات، به‌دنبال روش استنباطی متکی بر قواعد لفظی و اصولی، از جزئیات به‌سمت گزارهای عام حرکت کند. در کارکرد قاعدۀ درء فرقی میان حالت شبهۀ حکمی یا موضوعی و میان حالت اعتقاد به خلاف واقع وجود نداشته و شبهۀ پنداره و تصوری گسترده است که حالات علم و یقین و ظن را، حتی در جایی که اصل یا اماره‌ای بر حرمت شرعی در کار باشد، در بر می‌گیرد. دستاورد دیگر پژوهش این است که اگر «شبهه» و ذهنیت، در اندیشۀ مرتکب ملتفت به حکم شرعی، ظن شخصی عقلایی – گرچه غیرمعتبر شرعی بر اباحۀ رفتاری ایجاد کند، می‌تواند مبنای سقوط کیفر حدی قرار بگیرد.

Analyzing the Bases of Conflict Concerning the Repelling Dubiety Criterion from the Viewpoint of Imami Jurists

Dubiety, from the perspective of Islamic criminal jurisprudence and positive law is among essential fancies but it has a relatively ambiguous nature and is applied in case of depenalization. According to the general opinion of jurists, accreditation of dubiety and its impact on punishment is a necessary and obligatory task. However, there is diversity in their views on what is the criterion of repelling dubiety or in assessing the strength and weakness of the dubiety, to the extent that in some cases, it has made the work difficult for judicial experts.Examining the views of Islamic jurists regarding the interaction between the institution of dubiety and components such as &negligent ignorance& and & ignorance caused by fault& and identifying the addressee of the rule of repellence, paves the way for determining the criterion of dubiety so that the general model and the idea of ​​&dubieties& are established on the basis of dynamic jurisprudential and legal teachings. Using a descriptive method based on inductive analysis of particulars, following the inferential method relying on literal and Usuli rules, this research intends to move from particular propositions to universal propositions. As far as the function of the repellence rule is concerned, there is no difference between the situation of dubiety concerning the precept or dubiety concerning the instance and the state of a belief contrary to the reality and dubiety is a broad fancy and imagination that includes the cases of knowledge and certainty and conjecture, even where there exists a principle or authorized conjectural proof denoting religious prohibition. Another outcome of this research is that if dubiety and imagination, in the mind of the perpetrator who is aware of the religious precept, provoke rational personal conjecture, although invalid from the perspective of Sharia, as to the permissibility of a behavior, it can constitute a basis for waiver of Haddi penalty.