امکان‌سنجی کاربست نظریه استعاره مفهومی در تحلیل مسائل اصول فقه

از نظر عالمان اصول فقه، احکام الهی نزد خداوند اموری ثابت و واقعی‌اند و احکام استنباط شده توسط فقیهان، ظاهری‌اند و در فرض ناسازگاری با آن احکام واقعی، تغییری در آن‌ها ایجاد نمی‌کنند. با این وجود، این پرسش مطرح است که چه عاملی سبب می‌شود تا فقها در موضوع‌های یکسان و با مراجعه به منابع مشابه، احکام متفاوتی استنباط کنند؟ هرچند بیشتر پاسخ‌ها به این پرسش ناظر به تاثیر زمان و مکان و تغییر موضوع‌های احکام است، اما به نظر می‌رسد یکی از اسباب اثرگذار در تغییر احکام شرعی، اختلاف در دستگاه «استعارهنظریه» است. بر اساس دستاوردهای زبان‌شناسانِ شناخت‌گرای معاصر، فرآیند تفکر انسان، ماهیتی استعاری داشته، بیشتر استعاره‌های زبانی، معلول وجود استعاره‌ها در ساختار مفهومی ذهن انسان است. بر این اساس، تمامی مفاهیم انتزاعی به واسطه فرآیند تجسم سازی از یک امر شناخته‌شده و عینی، مفهومی می‌شوند. یافته‌های پژوهش حاضر که به روش تحلیلی – توصیفی و به استناد منابع کتابخانه‌ای انجام شده است، نشان می‌دهد اختلاف در احکام، ناشی از اختلاف در نظریه‌های اصولی است و اختلاف در نظریه‌های اصولی، برآمده از دگردیسی در استعاره‌های پشتیبان و درونی این نظریات است. برای نمونه، دو استعاره «عبد و مولا» و «قانون‌گذار و قانون پذیر» که در طول زمان و بر اساس مفهوم انتزاعی «تکلیف» به عنوان مهم‌ترین و تاثیرگذارترین مفهوم انتزاعی موجود در اصول فقه شکل گرفته‌اند، سبب ایجاد نظریه‌های مختلفی در این علم شده و به دنبال آن بر استنباط فقیه از منابع فقهی (کتاب و سنت) نیز اثرگذار بوده است.

The Feasibility of Applying the Conceptual Metaphor Theory in the Analysis of Usul al-Fiqh Issues

From the viewpoint of Uslu alFiqh scholars, divine precepts are fixed and actual in the sight of Allah and the verdicts inferred by jurists are apparent and in case of their inconsistence with the actual rules, make no change to them. However, the question arises what causes jurists to infer different verdicts as to the same subjects and by referring to similar sources? Although most of the answers to this question concern the influence of time and place and the change in subject matters of the verdicts, it seems that one of the factors affecting the change in the religious verdicts is the difference in the “metaphortheory” system. According to the achievements of contemporary cognitive linguists, the process of human thought is of a metaphorical nature and most of the linguistic metaphors are due to the existence of metaphors in the conceptual structure of human mind. Accordingly, all abstract concepts become conceptual through the process of visualizing a known and objective matter. The findings of the present study which has been done by analyticaldescriptive method and based on library resources show that the difference in the verdicts is due to the difference in the Usuli theories and the difference in the Usuli theories stems from metamorphosis of the supporting and internal metaphors of these theories. For example, the two metaphors “slave and master” and “legislator and lawabiding” which have evolved over time and based on the abstract concept of duty as the most important and influential abstract concept in Usul alFiqh have led to different theories in this science and subsequently, have also affected the jurists apos; inference from jurisprudential sources (the Holy Book and Sunna).