غیر مسلمان؛ از کفر تا استضعاف

تقسیم و تنویع انسان‌ها به دو دسته مسلمان و کافر، به معنای تصویر نیافتن دسته‌ای دیگر از آدمیان است. این تقسیم‌بندی، پیشینه‌ای تاریخی و دراز مدت دارد و گویا در نزد عقل، بدیهی و در نگاه شرع، غیر قابل انکار شمرده شده است. بررسی‌ها روشن می‌کند ادله‌ای وجود دارد که به قدر کافی، در اقناع اذهان برای پذیرش گروه سومی از انسان‌ها، دلالت دارند. تحقق عنوان اسلام، نیازمند مولفه‌ها و عناصری است که بدون آن‌ها این عنوان، محقق نمی‌شود. برای پیدایش عنوان کفر نیز مولفه‌ها و شرایطی از قبیل انکار و تکذیب از سر اراده، علم و اختیار، لازم است. با نبود مولفه‌ها، نه کفر، محقق می‌شود نه اسلام در دل و رفتار، رسوخ می‌کند. افزون برآن، تقابل مفهومی اسلام و کفر به گونه‌ای است که پذیرش گروه سوم، ثبوتا با محذور و تنگنای عقلی، روبرو نشده و اثباتا با منع از ناحیه شریعت، مواجه نمی‌شود. بنابراین نادرستی و ناروایی گزاره «هر غیر مسلمانی، کافر است» به گونه ایجاب کلی (موجبه کلیه)، حاصل بررسی ادله است. مستند به منابع دینی، می‌توان این گروه را مستضعف نامید که احکام فقهی ویژه خود را می‌طلبند و به نظر می‌رسد از یک سو اینان از امتیازات ویژه مسلمانان نابرخوردارند و از سوی دیگر ذیل احکام تضییقی و محدود کننده کافران نیز قرار نمی‌گیرند.