روش‌شناسی خواجه نصیر طوسی و علامه حلی در مسئلهٔ خدا

بررسی مبانی فکری و جایگاه فلسفه و کلام در مفهوم‌سازی خدا نزد فیلسوفان و متکلمان، رویکرد آن‌ها را در خصوص مسئلهٔ خدا روشن می‌سازد. مسئلۀ خدا در دیدگاه خواجه نصیر و علامه حلی، دو متکلم «حله»، باتوجه‌به مبانی فکری و فلسفی‌-کلامی آن‌ها و جایگاه فلسفه و کلام در مفهوم‌سازی خدا نزد آن‌ها چگونه بررسی می‌‎شود؟ رویکرد آن‌ها به مسئلۀ خدا تا چه میزان به هم تحویل‌پذیر است و تا چه حدی از هم فاصله می‌گیرند؟ در این نوشتار، به بررسی این مسئله از دو ساحت صوری و روشی-محتوایی می‌پردازیم. در ساحت صوری، به بحث دربارۀ نحوۀ چینش مطالب در آثار آن‌ها باتوجه‌به مبانی فلسفی‌کلامی آن‌ها و تلقی‌ای که از این رهگذر از خدا دارند و در ساحت روشی‌محتوایی، به بحث در روش شناخت و اثبات خدا و تبیین صفات (توامان روش و محتوا) به مسئلهٔ خدا و مفهوم خدا نزد آن‌ها می‌پردازیم که خواجه به خدایی فلسفی معتقد است و علامه حلی با نگاهی درون‌دینی‌تر، خدایی دینی- فلسفی را مطرح می‌کند. در ساحت محتوایی، در روش اثبات وجود خدا در مفهوم‌سازی خدا، نظر آن‌ها هم‌پوشانی دارد و در ساختار صوری و بحث شناخت خدا، بنابر مبانی فکری آن‌ها تفاوت‌هایی دارند.

the methodology of naṣīr al-dīn al-ṭūsī and ʿallāma ḥillī in the issue of god

studying the intellectual foundations and the position of philosophy and theology in the conceptualization of god among philosophers and theologians, can clarify their approach regarding the issue of god. how is the issue of god studied in the view of al-ṭūsī and ʿallāma ḥillī- two &ḥilla& theologians- according to their intellectual and philosophical-theological foundations and the position of philosophy and theology in their conceptualization of god? to what extent is their approach to the issue of god similar or different? in this article, we will study this problem from two aspects of form and method-content. as for the form, we will deal with the arrangement of the contents in their works according to their philosophical and theological foundations and the perception they have of god accordingly, and as for the method and content, we will discuss the method of knowing and proving god and explaining his attributes (both method and content). al-ṭūsī believes in a philosophical god and ʿallāma ḥillī, with a more inner-religious perspective, speaks of a religious-philosophical god. regarding the content, in the method of proving the existence of god in the conceptualization of god, their opinions are similar, while in the formal structure and the issue of knowing god, they are different according to their intellectual foundations.