انقراض کیسانیه و گرایش به امامیه؛ نقدی بر دیدگاه‌های ودادالقاضی دربارۀ تعاملات امامیه و کیسانیه

«کیسانیه» از نخستین انشعابات شیعی است که پس از قیام مختار به وجود آمد و تا نیمه‌های قرن دوم در صحنهٔ فعالیت‌های کلامی و سیاسی جهان اسلام حضور داشت. این نوشتار با روش تحلیلی و توصیفی، چگونگی انقراض کیسانیه را بررسی می‌کند. این فرقه پس از ایجاد انشعابات درون‌گروهیِ متعدد در بین کیسانیه، آرام‌آرام از صحنهٔ روزگار محو شد؛ برخی از هواداران آن به غلو کشیده شدند و راه خود را از شیعیان به‌کلی جدا کردند و برخی، متمایل به تفکرات امامی شدند و اندک‌اندک به‌سوی امامیه برگشتند. ودادالقاضی در کتاب «الکیسانیه فی الادب و التاریخ» در بحث از تعاملات کیسانیه و امامیه می‌کوشد منکر گرایش کیسانیه به امامیه شود. او گزارش‌های مربوط به تغییر مذهب چهره‌های شاخصی مانند سیدحمیری و کُثیر عِزَه را ساختهٔ امامیه برای تایید مذهب خود می‌داند، درحالی‌که براساس یافته‌های نوشتار حاضر، گروهی از کیسانیه پس از محمد حنفیه، امامت امام سجاد(ع) و گروهی دیگر پس از وفات ابوهاشم، امامت امام باقر(ع) را پذیرفتند. شواهد کافی دربارهٔ تغییر مذهب سیدحمیری در دست است، درحالی‌که این شواهد دربارهٔ تغییر مذهب کُثیرعِزَه به‌اندازهٔ کافی نیست، بلکه دلایل کافی برای حکم به کیسانی‌بودن او تا آخر عمر وجود دارد.

extinction of kaysaniyya and their tendency towards imamiyya; a critique on vedad al-qazi’s views on the interactions between imamiyya and kaysaniyya

kaysaniyya is one of the first shia sects that appeared after mukhtār uprising and was theologically and politically active in the islamic world until the middle of the second century. this article examines the extinction of kaysaniyya with analytical and descriptive method. after numerous sub-divisions were created among kaysaniyya, this sect slowly disappeared; some of its supporters went to extremes and exaggeration and completely separated their way from the shiites, and some of them were inclined towards imami thoughts and gradually returned to imamiyya. in al-kaysaniyya fī al-adab wa al-tārīkh, when discussing the interactions between kaysaniyya and imamiyya, vedad al-qazi tries to deny the tendency of kaysaniyya towards imamiyya. he considers the reports related to the conversion of prominent figures such as seyyed ḥimyarī and kuthayr ‘izzah as fabricated by the imamiyya to confirm their own religion, while based on the findings of the present article, a group of kaysaniyya after muḥammad ḥanafiyya accepted the imamate of imam sajjad (p.b.u.h.) and another group after the death of abụ hāshim, accepted the imamate of imam bāqir (p.b.u.h.). there is enough evidence about the conversion of seyyed ḥimyarī, while this evidence about the conversion of kuthayr ‘izzah is not enough, but there are enough reasons to judge him to be a kaysanite until the end of his life.