نقد لوازم هستی – خدا شناختی نظریه «صدور»با رویکرد تفسیری به «صمدیت الهی»

نظریه صدور مبتنی بر «صُنع مِن شَئ» در لوازم خود با صمدیت الهی «صُنع لا مِن شَئ» تعارض هایی دارد که دقت و توجه دانشمندان در عرصه اسلامی سازی علوم انسانی را می طلبد. نوشتار حاضر، لوازم هستی خداشناختی نظریه «صدور» را تحلیل و بر اساس رویکرد تفسیری به «صمدیت الهی»‌ آن را نقد کرده است. رویکرد صمدیت، هرگونه «تولد» و «صدور» را از خداوند نفی و او را با عبارات «لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ» و «لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوًا اَحَدٌ» معرفی می کند؛ در حالی که شاکله نظریه صدور، بر ولادت در ذات خداوند بنیان نهاده شده است. در رویکرد تفسیری به صمدیت الهی، اراده خداوند، صفت فعل درنظر گرفته می شود؛ اما در نظریه صدور، اراده، صفت ذاتی خداوند محسوب شده است. در معنای مدنظر از «صمدیت»، خداوند بر اساس اراده و لازمه این معنا یعنی کن فیکون (فاعل بالمشیه) دست به آفرینش می زند؛ در حالی که در نظریه فیض، صدور خلق از ذات حق، ضرورت داشته و هر گونه امکان عدم صدور، منتفی و بدین جهت، اراده و قدرت خداوند با محدودیت مواجه است. در نظریه «صدور» و تعبیر پربسامد دیگر آن یعنی «فیض»، بین علت و معلول، «سنخیت» برقرار است؛ ولی در صمدیت الهی، بین خالق و مخلوق سنخیت ضرورت نداشته و پیدایش موجودات متباین و متکثر توسط خداوند با ایجاد و انشاء و بدون نیاز به واسطه ممکن است.

criticism of the ontological-theological implications of the theory of emanation with an interpretative approach to divine impermeability

the theory of emanation based on creating from being has conflicts with the divine impermeability based on creating not from being in terms of its implications. this requires the accurate attention of scholars in the field of islamization of human sciences. the article has analyzed the ontological-theological implications of the theory of emanation and criticized it based on an interpretive approach to divine impermeability. impermeability approach negates any birth and emanation from god and introduces him with the expressions, he neither begets nor is born and nor is there to him any equivalent. while based on the theory of emanation, begetting is accepted in god's essence and his will is considered as an essential attribute, in the interpretive approach to divine impermeability, god's will is an attribute of action. in the intended meaning of impermeability, god starts creation based on will and its accompaniment, that is, be! and it is (the agent by will); while in the theory of emanation, the issuance of the creation is necessary from the essence of the real, and any possibility of not issuing is ruled out, and therefore, god's will and power are limited. in the theory of emanation and its other frequently used equivalent effusion, there is cognation between the cause and the effect; but according to divine impermeability, there is no need for cognation between the creator and the creature, and it is possible for god to create diverse and multiple beings by creating and making them without the need for an intermediary.