واکاوی پیدایش عالم از نگاه هاوکینگ بر اساس مبانی ملاصدرا

مسئلۀ آفرینش و خلقت عالم هستی یکی از چالش‌‌های فلاسفه، متکلمان و دانشمندان فیزیک در همۀ اعصار بوده است. هدف این پژوهش که به شیوۀ توصیفی – تحلیلی تنظیم شده، بررسی دیدگاه هاوکینگ دربارۀ پیدایش جهان هستی با دیدگاه ملاصدرا بر اساس آموزه‌های حکمت متعالیه است. در این مقاله ضمن بررسی این دو دیدگاه دربارۀ خلقت عالم هستی، به مقایس مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی ملاصدرا و نظریۀ هاوکینگ در چگونگی آفرینش نیز پرداخته شده است تا در سایۀ آن، وجوه اشتراک و اختلاف آراء و تفوق یکی بر دیگری معلوم شود. در این مقاله روشن می‌گردد که مفاهیم «هیچ» و «خلا» در نظریۀ هاوکینگ دربارۀ خلقت جهان، با مفهوم خلا در حکمت متعالیه بسیار متفاوت است و به‌معنای نیستی محض نیست. همچنین، ملاصدرا با التفات به آموزه‌‌های دینی و براساس مبانی عقلی خویش، همچون اصالت وجود‌‌‌ و حرکت جوهری، ضمن پذیرش خلق‌ از عدم، به اثبات عقلانی حدوث زمانی عالم (به‌معنای خاص) می‌پردازد. به‌اعتقاد ایشان، فیض الهی چنان مستمر و غیرمنفک از خداوند است که تصور آغازی برای خلقت در زمان حقیقی یا زمان موهوم رفع می‌‌شود.

comparing the perspectives of mullā ṣadrā and hawking on the creation of the world according to the teachings of transcendent philosophy

the issue of the creation of the universe has been a challenge for philosophers, theologians and physicists of all ages. the purpose of this research is to study and compare hawking’s view on the creation of the universe with that of mullā ṣadrā based on the teachings of transcendent philosophy in a descriptive-analytical manner. in this paper, the epistemological and ontological foundations of the two perspectives are compared to clarify the commonalities, disagreements and the advantages. it will be revealed that the concepts of “nothing” and “vacuum” in hawking’s theory of the creation are different from the concept of vacuum in the transcendent philosophy and hence, do not mean pure non-existence. referring to the religious teachings and based on his philosophical principles, such as the ontological primacy of existence and substantial motion, as well as the idea of creatio ex nihilo (creation out of non-existence), mullā ṣadrā proves the temporal origination of the universe (in a specific sense). according to him, divine emanation is eternal, constant and inseparable from god and thus, the claim that the creation has begun in a real or imaginary time is rejected.