معناداری صفات الهی در کلام معتزلی

معنا حقیقتی است که پس‌از ادراک مراتب یا ظهور واقعیت در ذهن شخص محقق شده و به مخاطب منتقل می‌شود. معناداری گزاره‌های کلامی و به‌ویژه صفات الهی از مهم‌ترین مباحثی است که شالودۀ هر نظام دینی را تشکیل داده و به‌دلیل متعالی‌بودن خداوند و نفی تشبیه او به مخلوق، محل نزاع فیلسوفان دین و متکلمان بوده است. در این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی نظر معتزله که از عقل‌گراترین متکلمان اسلامی هستند، کنکاش شده است. ازنظر آنان با ملاک مطابقت گزاره‌ها با واقعیت، شناخت مراد خداوند بعداز شناخت صفات خدا حاصل می‌شود. القای پیام‌های هدایت‌گرانۀ وحی برای عموم مردم است و از‌این‌رو، فهم مراد خداوند و صفات الهی میسر شناخته شده است. آن‌ها معناشناسی صفات ذاتی خداوند را با نظرات مختلفی مانند احوال، نیابت ذات از صفات و معنای سلبی تبیین کردند که هرکدام از این نظرات معرفتی برای انسان حاصل نمی‌کنند. همچنین، تعارض‌های متون دینی، از جمله صفات خبری را که حاکی از لوازم جسمانیت در خداوند است، با استفاده از تاویل، استعاره و مجاز، توجه به مباحث لغوی و استناد به قرائات شاذ برطرف ساختند که در پاره‌ای از موارد از ظاهر قرآن غفلت شده است.

meaningfulness of divine attributes in the viewpoint of mu‘tazila

meaning is the truth realized in one’s mind and conveyed to them after perceiving the levels or the appearance of reality. the question of the meaningfulness of theological propositions and especially those related to divine attributes is one of the most important topics that forms the foundation of every religious system and, due to god’s transcendence and the negation of his likeness to creation, it has been the matter of conflict between philosophers of religion and theologians. in this article, the opinion of mu‘tazila, as one of the most rationalist movements in islamic theology, has been explored with a descriptive-analytical method. according to them, with the criterion of correspondence of propositions with reality, knowledge of god’s intent is achieved after knowledge of god’s attributes. the inspiration of guiding messages of revelation to the prophets is for the ordinary people, and therefore it is possible for them to understand god’s intention and divine attributes. mu‘tazila explained the semantics of god’s essential attributes with different theories such as aḥwāl (states), representation of his essence by the divine attributes and the negative meaning theory, none of which gives us positive knowledge. also, they resolved the conflicts of religious texts, including narrated attributes (khabariyya) or attributes of similarity which implies the corporeality of god and his resemblance to mankind, by using esoteric interpretation, metaphor, paying attention to lexical issues and referring to rare recitations, which in some cases led to neglecting the apparent meaning of the qur’an.