بررسی تاریخی اشکال‌های بعد چهارم در جهان اسلام

برای این‌که مشخص شود چرا در بحث زمان حال‌گروی بر بعد چهارم‌ رجحان دارد، نخست باید دید در طول تاریخ چه اشکال‌های جدی‌ای بر بعد چهارم‌ وارد شده‌است. برخی از اندیشمندان غربی امروزه در این مورد نکاتی بیان کرده‌اند که مهم‌ترین آن این است که بعد چهارم‌ نافی حرکت است و از این‌رو به‌شدّت خلاف شهود است. برخی از اندیشمندان مسلمان نیز، از همان هنگام طرح بعد چهارم‌ توسط محقق طوسی، گاه به‌روشی مشابه به‌شدت در نقد آن کوشیده‌اند. برای نمونه، علامه حلی می‌گوید: ما بداهتاً می‌دانیم که گذشته و آینده‌ای چون دیروز و فردا معدوم‌اند نه این‌که هر کدام در جای خود موجود باشند. به‌عبارتی، بعد چهارم‌ چون نافی حرکت و تغییر و تغیر است، خلاف شهود و خلاف بداهت بوده و بلکه عین سفسطه است. بنابراین اشکال‌های اندیشمندان مسلمان بر بعد چهارم‌ باید به‌روش تاریخی دقیق مشخص‌شود و تحلیل عقلانی شود تا سپس روشن‌گردد این اشکال‌ها تا چه اندازه پذیرفتنی است.

A Historical Study of the Objections to the Four–Dimensionalism in the Muslim World

To clarify the reason why presentism is preferable to four–dimensionalism, we have to see what serious criticisms have been posed against four–dimensionalism throughout history. Several criticisms have been raised by some contemporary western thinkers the most important of which is the fact that the four–dimensionalism denies movement and therefore it is highly counterintuitive. Some Muslim thinkers, too, have sometimes tried to intensely criticize it in a similar way since the four–dimensionalism was proposed by Naṣīr al–Dīn Ṭūsī. For instance, ʿAllāmah Ḥillī maintains that we self–evidently know that the past and the future, e.g., yesterday and tomorrow, are nonexistent and it is not the case to say that they are fixed in their own context. In other words, since the fourth dimension denies the movement and change, it is counterintuitive and even leads to sophism. Therefore, Muslim thinkers’ objections to the four–dimensionalism must be studied historically and analyzed rationally to see whether they are plausible.