بررسی نگرش درون‌متنی به دین در الهیات معاصر

مکاتب الهیاتی نوین تلاش می‌کنند با ارائۀ شیوه‌ای متمایز از رویکردهای گذشته، بر دغدغه‌های الهیاتی جریان پست‌مدرن چیره گردند. برخی از این دغدغه‌های الهیاتی تحت تاثیر چالش‌های مربوط به کثرت‌گرایی و تنوع عمیق در الهیات و همچنین تعارضات میان علم و دین پدید آمده‌اند. پژوهش حاضر به تبیین و بررسی یکی از نگرش‌های نوین فلسفۀ دینی به الهیات و فهم دین، یعنی نگرش درون‌متنی می‌پردازد. رویکرد درون‌متنی که از نیمة قرن بیستم و تحت تاثیر اندیشه‌های ویتگنشتاین متاخر و همچنین الهیات روایی شکل گرفته است، بر این اعتقاد است که نباید در معرفت دینی به عوامل بیرونی و امور خارج از متون دینی تکیه کرد؛ بلکه باید خود متن را بر اساس زبان و قواعد درونی آن فهمید، زیرا هر گونه مداخلة مقولات خارجی موجب انحراف از حقیقت دین و ایمان می‌گردد. نگرش درونی‌متنی با نگاهی غیرواقع‌گرایانه، حتی بر این باور است که نباید برای دین و متون دینی متعلق واقعی در نظر گرفت و آنها را در نسبت با واقعیات خارجی فهمید. به واقع ایمان و فهم دینی چیزی جز حضور مستقیم در معیشت متن نیست. این نگرش علاوه بر آنکه نمی‌تواند چالش تعارض علم و دین را حل کند، از جهت رویکرد ایمان‌گرایانه و همچنین نگرش کارکردی و غیرواقع‌گرایانه به دین دچار اشکالات اساسی است.

The Intra-textual Attitude Towards Religion in Contemporary Theology

New theological schools try to overcome the theological concerns of the postmodern approach by presenting methods that are different from those of former approaches. Some of these theological concerns have arisen under the influence of the challenges of pluralism and profound diversity in theology, as well as the conflicts between science and religion. The present study explains and examines one of the new approaches of religious philosophy to theology and understanding of religion, namely the intratextual approach. The intratextual approach, developed in the midtwentieth century under the influence of late Wittgenstein’s ideas as well as narrative theology, holds that religious knowledge should not rely on external factors and matters outside the religious texts. Rather, the text itself must be understood in terms of language and its internal rules because any intervention of external factors causes deviation from the truth of religion and faith. The intratextual approach, with a nonrealistic attitude, even believes that we should not consider real referents for religion and religious texts and should not understand them in association with external realities. That is, religious faith and understanding are nothing but a direct presence in touch with the text. This approach is not able to solve the conflict between science and religion, and suffers from fundamental challenges due to its fideistic attitude and also its functional and unrealistic attitude towards religion.