واکاوی عناصر فلوطینی در مبانی فکری مکتب تفکیک با تاکید بر مباحث خداشناسی و نفس‌شناسی

از جمله انتقادات سنت‌‌های فکری مخالف فلسفۀ اسلامی به آن، تاثیرپذیری مکاتب مختلف فلسفۀ اسلامی از عناصر فلسفی یونان است. پیروان مکتب تفکیک با استناد به وجود اصول و مبانی مشترک میان فلسفۀ اسلامی و یونانی، مدعی مخالفت و تقابل فلسفۀ اسلامی با معارف ناب اهل‌بیت(ع) هستند. به‌نظر آنان فلسفۀ اسلامی، گسترش‌یافتۀ اصول عقلی یونانی است که منشا الهی ندارد و هدف آن رقابت با اندیشه‌‌های ناب اهل‌بیت(ع) است. مهم‌ترین مبنای مکتب تفکیک در مخالفت با فلسفۀ اسلامی همین ریشه‌‌های مشترک فلسفۀ اسلامی و یونانی است. حال، پرسش این است که آیا مکتب تفکیک، خود، وجوه اشتراکی با فلسفۀ یونانی ندارد و در صورت وجود چنین اشتراکاتی آیا می‌توان این را مویدی بر غیرالهی و غیراصیل‌بودن این رویکرد الهیاتی تلقی کرد؟ در این پژوهش با تتبع در آثار فلوطین و تالیفات پیروان مکتب تفکیک، نقاط اشتراک این دو رویکرد فکری در دو مسئلۀ خداشناسی و نفس‌شناسی بررسی می‌شود. مطابق دستاورد‌های این پژوهش، بسیاری از مبانی و اصول مکتب تفکیک به‌وضوح در کلام فلوطین مطرح‌ شده است، به‌گونه‌ای که گویا کلام فلوطین به‌زبانی دیگر در آثار مکتوب اهل تفکیک ظهور پیدا کرده است. ازنظر نگارندگان، وجود این وجوه اشتراک نه‌تنها دلیلی بر غیراصیل و الحادی‌بودن مکتب تفکیک به شمار نمی‌رود، بلکه یافتن سرمنشا‌های تفکری در کلام پیشینیان یا در سرزمین‌‌های دیگر نشان‌دهندۀ امتداد و گستردگی آن تفکر و بیانگر این مطلب است که سیر تفکر بشر سیری پیوسته و فرازمانی و فرامکانی است.

Analysis of Plotinian Elements in the Intellectual Foundations of Maktab-e Tafkīk with Emphasis on Theological and Psychological Issues

One of the criticisms of the intellectual traditions opposing Islamic philosophy is that all the different schools of Islamic philosophy are influenced by elements of Greek philosophy. Referring to common principles and foundations between Islamic and Greek philosophy, the followers of maktabe tafkīk (school of separating religious and ’foreign’ or secular sciences) claim that Islamic philosophy is against and in contrast to the pure teachings of Ahl alBayt (P.B.U.T.). According to them, Islamic philosophy is an expansion of Greek intellectual principles that have no divine origin and its purpose is to compete with the pure ideas of Ahl alBayt (P.B.U.T.). The most important basis of maktabe tafkīk in opposition to Islamic philosophy is the existence of these common foundations between Islamic and Greek philosophy. The question now is whether maktabe tafkīk itself has something in common with Greek philosophy, and if such similarities exist, can this be regarded as evidence of nonoriginality and secularity of this theological approach? By scrutinizing the works of Plotinus and the writings of the followers of maktabe tafkīk, this paper examines the commonalities of these two intellectual approaches in the two realms of theology and psychology. According to the achievements of this research, many of the principles and foundations of maktabe tafkīk have been clearly stated in the words of Plotinus, as if the word of Plotinus had appeared in another language in the written works of maktabe tafkīk. According to the authors, the existence of these commonalities is not a proof of the nonoriginality and secularity of this school; rather, finding sources of one’s thought in the words of the ancients or in other cultures shows the wide scope of that thought and indicates that the course of human thought can be of a continuous, transtemporal and transspatial course.