منظر فرهنگی تون/فردوس در اواخر دوره ساسانی و صدر اسلام بر اساس تفسیر بافتِ تاریخی و باستان‌شناختی آن

جایگاه تون در قهستان به عنوان یک حلقه از زنجیر ارتباطی بین جنوب شرق و مرکز ایران با خراسان و اهمیت تجاری و صنعتی آن و قرار گرفتن آن در خراسان پرتنش، آنهم در بافت باستان‌شناسی و تاریخی بسیار مهم است. در این نوشتار تلاش شده تا درکی جدید از جایگاه این شهر در دوران اسلامی ‌با توجه به منابع مکتوب و شواهد لایه‌نگاری باستان‌شناسی اخیرآن ارائه گردد. پرسش دوگانه این مقاله این است که: چگونه می‌توان با توجه به بافت تاریخی متون دست اول، جایگاه تون را در دوره ساسانی و اسلامی(تا ابتدای قرون میانی اسلامی) ‌درک‌کرد؟ و دوم اینکه چگونه شواهد لایه نگاری باستان‌شناسیِ تون به درک ما از این شهر در دوران اسلامی‌ کمک خواهد نمود؟ برای شناخت بافت تاریخی و باستان شناختی این شهر مطالعات تاریخی و باستان شناسی امری ضروری است. این اطلاعات درک مناسبی از جایگاه تون در دوران استقراری‌اش ارائه‌خواهد‌نمود. منظر فرهنگی تون در منابع تاریخی به صورت یک شهر حصاردار، متکی بر منابع آب کاریز/ قنات و دارای اهمیت تولیدی در بافت کشاورزی و تولید زیلو بوده است. بررسی شواهد باستان شناسانه حاصل از لایه نگاری با توجه به بافت آن‌ها، نشان دهنده‌ی ارتباطات گسترده این شهر در دوره‌های مختلف اسلامی‌ و همین طور اهمیت صنعتی آن در تولیدات حاصل از بافندگی و تولیدات دیگری همچون سفال و فلز بوده است. این مقاله از نظر رویکرد تاریخی و از نوع بنیادی و رویکرد تحلیل آن توصیفی- تطبیقی است. نتایج بدست آمده حاکی از شواهدی جدیدی از اطلاعات دوره/ دوران تاریخی و اسلامی آن است .

an analyses on cultural landscape of ferdows/toon on base of its historical and archaeological context in late sassanid? and early islamic centuries

the role of toon in qohestan, as a part of transportation route between southeast and central iran with greater khorasan, and its industrial and commercial role in greater khorasan’s sense with all of its challenges, in historical and archaeological studies, is very important. this paper tries to understand the cultural landscape of toon on the base of historical documents and stratigraphic archaeological evidences. therefore, this paper follows answering two main questions: in the historical aspect, how the landscape of toon is understandable in historical and geographical documents, considering the historical context of these documents. on the other side, in the archaeological aspect, the main question is how stratigraphic evidence can help us to understand the landscape of toon in the islamic era. historical documents and archaeological evidence have been reviewed and interpreted based on their contexts. results of historical and archeological interpretations, all to gather about cultural landscape of toon can help us to achieve to the goal of this paper. this research’s nature fundamental and its approach is descriptive-interpretive to the historical documents and archaeological evidence. cultural landscape of toon along islamic era in historical documents described as a city with arg, which has used qanats as the main water source and has its own importance in production of crops and carpet. study of archaeological stratigraphic evidence shows wide interactions of toon in different periods of islamic era and its industrial importance in production of some artifacts such as pottery and metal works.