تشیع در خراسان بزرگ

«خراسان» ،سرزمینی کهن و مهد تمدنهایی است که هر یک از آنها افتخاری برای تاریخ بشر محسوب می‌شود. این سرزمین از هنگامی که تاریخ به یاد دارد تا عصر حاضر، فراز و نشیب‏های بسیار به خود دیده؛ اما به گونه‏ای شگفت در برابر رویدادهای سهمگین بر پای ایستاده و بالیده است. در اعصار گذشته ،آبادیهای کوچک و بزرگ این سرزمین بستر زایش و رویش اسطوره‏ها بوده‏اند و آثار برجای مانده در جای جای این سرزمین پهناور از تاریخ و فرهنگ مردم و سرزمینی سخن می‏گوید که سهمی عظیم در تمدن جهانی داشته‏اند. از نظر جغرافیایی ،خراسان در منطقه‌ای واقع بود که ایران وکشورهای مدیترانه‌ی شرقی را با هند از یک سو و ماورا النهر، ترکستان و چین را از دیگرسـو، ارتـباط می‌داد و بنا براین، هـم معـبر تجـارت بود و هم گذرگاه لشکرکشیها و تهاجمات. بدین دلایل نقشه‌ی مـردم شناسی این سرزمین پیچیده شده و این منطقه ملل و اقوام مختلف را با زبان، مذهب و رسم و رواج جداگانه در کنار یکدیگر جای داده است. گرچه به یقین نمی‌توان محدوده ی مرزهای خراسان آن روزگار را مشخص کرد، اما شاید با معیار قرار دادن نظریه‌‌ای که از سوی نویسندگان و مورخانی چون اصطخری، ابن حوقل و مقدسی، مرزهای شمالی خراسان را به ماورا النهر محدود نموده‌اند و سرزمینهای جنوب منطقه ی جیحون را خراسان ‌نامیده‌اند، شاید بتوان محدوده ی تقریبی خراسان بزرگ را معین نمود. طبق معیار انتخاب شده ی محدوده‌ی خراسان بزرگ می‌بایست شامل: بدخشان، سمنگان، بلخ، جوزجان، غور، بامیان و هرات در افغانستان کنونی و استانهای سه گانه‌ی خراسان در ایران تا ابتدای استان سمنان و از شمال غرب تا نواحی گرگان و ابتدای مازندران و در ترکمنستان شامل نواحی جنوبی آن مخصوصا شهر مرو بود.