اتاق مرکزی و دالان پیرامون آن در معماری بومی خراسان و نقش آن در پیدایش اندرونی و بیرونی

برخی از عناصر معماری بومی ممکن است به دلایل مختلف، ازجمله عملکرد، آسایش و القای حس تعلق به مکان، در معماری تداوم داشته و گاه توسعه‌یافته و از یک عنصر معماری بومی (مثل حیاط مرکزی یا ایوان) به یک مولفه معماری سنتی تبدیل گردد. در ایران سازه­ های مسکونی سنتی به‌طورمعمول به دو بخش، اندرونی که بخش خصوصی بوده و بخش بیرونی که محل پذیرایی از میهمان یا افراد بیگانه بوده تقسیم می ­شده­ است. هدف از این پژوهش، شناسایی سیر تحول دو عنصر اتاق مرکزی و دالان پیرامون آن در معماری بومی خراسان و نقش و تاثیر این عناصر در پیدایش اندرونی و بیرونی در خانه ایرانی است. روش پژوهش توصیفیتحلیلی و داده ­ها از طریق منابع کتابخانه ­ای جمع ­آوری و مورد تطبیق و تحلیل قرار گرفته ­اند. برای دستیابی به هدف پژوهش تلاش گردید نقشه­­ بناهای پیش از اسلام با توجه به تقدم و تاخر زمانی موردمطالعه قرار گیرند. نتایج این پژوهش نشان می ­دهد که دو عنصر دالان و اتاق مرکزی از مولفه‌های معماری بومی خراسان از هزاره دوم پیش ­از میلاد بوده و پس از دوره هخامنشی با ایوان ستون‌دار از مولفه‌های معماری بومی مناطق غرب و شمال غربی ایران ترکیب‌شده و تشکیل پلان آیادانا را می­ دهند. عنصر دالان نقش مهمی در درون‌گرایی بناهای ایرانی به‌خصوص ناحیه خراسان داشته و عاملی مهم در پیدایش اندرونی در خانه ایرانی بوده است. دالان با ورود اسلام در معماری ایرانی حذف می ­گردد، اما پس از اسلام به‌مثابه یک نوستالژی در نظام حرکتی خانه ایرانی (همانند غلام­گردش یا مَردگرد) برجای می­ ماند.

The central Room and the Surrounding Corridor in the Vernacular Archiecture of Khorasan and its Role in Emerge Interior and Exterior

Some elements of architecture may to be persistent in vernacular architecture in couse of function, comfort and sense of belonging to the place. These elements sometimes evolved and altered from an vernacular architectural element (such as a central courtyard or porch) to an index traditional architectural. In Iran, traditional residential structures are usually divided into two parts, the inner part which is the private sector so called interior or Andarouni and exterior part which is the place of reception of guests or public which is named Birouni. The purpose of this study is to identify the evolution of the two elements of the central room and the surrounding corridor in the vernacular architecture of Khorasan and the role and influence of these elements in emerge Interior and Exterior in the Iranian house. The research method is descriptiveanalytical and the data have been collected and analyzed through library resources. In order to achieve the purpose of the research, an attempt was made to study the maps of preIslamic monuments according to respectively chronology. The results of this study show that the two elements of the corridor and the central room are components of the vernacular architecture of Khorasan from the second millennium BC and in postAchaemenid period corridor and central room combined with columnar porch as a  components of vernacular architecture of western and northwestern Iran and it forms plan of Ayadana (Tarmahouse).The corridor element has showed an important role in the emerge approach introversion in Iranian buildings, especially in the Khorasan region and has been an important factor in the interior emergence of the Iranian house. The corridor is eliminated with the arrival of Islam in Iranian architecture, but after that corridor remains as nostalgia in the movement system of the Iranian house (in stance: Gholam Gardesh or Mardgard).