مطالعه شمایل شناسی کتیبه‌های بناهای صفوی سرایان

سرایان ازجمله شهرهای خراسان جنوبی است که به دلیل قرار گرفتن در مسیر ارتباطی جادۀ خراسان بزرگ و به‌موجب توسعه و آبادانی آن در دوره‌های مختلف تاریخی، آثار معماری مذهبی و غیرمذهبی بسیاری در خود گنجانده است. در پژوهش حاضر، کتیبه‌های بناهای دوره صفوی سرایان از منظر شمایل‌شناسی مورد مطالعه قرارگرفته است. بدین منظور، نخست، معرفی و دسته‌بندی کتیبه‌های صفوی شهر سرایان و سپس، بررسی و تحلیل مضامین هر یک از این کتیبه‌ها، صورت گرفته است. تحلیل و کشف زوایای ناشناخته باورها، اعتقادات و جهان‌بینی مستتر در کتیبه‌ها که باعث شکل‌گیری آن‌ها شده، اصلی‌ترین هدف این پژوهش است. ازاین‌رو، پرسش اصلی این پژوهش بدین گونه طرح‌شده است: علل ایجاد کتیبه‌ها و بسترهای فکری و اجتماعی بانیان و سازندگان، در شکل‌گیری آن‌ها به‌عنوان آثار هنری به‌جای مانده از دوره صفوی چیست؟ در راستای دستیابی به پاسخ این پرسش، 6 کتیبه سنگی مربوط به دوره صفوی شناسایی‌شده که جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل می‌دهد. گردآوری اطلاعات به روش میدانی و کتابخانه‌ای صورت گرفته است. روند تحلیل و تفسیر آثار با رویکرد شمایل‌شناسی (آیکونولوژی) آروین پانوفسکی صورت گرفته است. نتایج حاصله نشان می‌دهد که کتیبه‌ها در کنار جنبه تاریخی، از وجود کارکردی تبلیغی هم برخوردار بوده‌اند و گاهی بسان مبلغان مذهبی عمل کرده و ضمن تشویق و ترغیب ناظران، اشاراتی نهفته به تفکرات و عقاید شیعی داشته‌اند. به عبارتی، یکی از مهم‌ترین بسترهای زمینه‌ساز این کتیبه‌ها، تلاش آگاهانه در ارائه و ترویج باورهای شیعی جهت مقابله با همسایگان مهاجم شرقی بوده است.

Iconological study of inscriptions of Safavid monuments in Sarayan

Sarayan is one of the cities of South Khorasan which due to being located on the communication route of the Great Khorasan Road and due to its development in various historical periods, it has included many religious and nonreligious architectural works.In the present research, the inscriptions of the Safavid monuments were studied from an iconological perspective. For this purpose, firstly, introducing and categorizing the Safavid inscriptions in Sarayan city, and then analyzing the contents of each of these inscriptions will be done. The main purpose of this research is to analyze and explore the unknown aspects of beliefs and worldviews that have shaped these inscriptions. Therefore, the main question of this research is as follows: What are the reasons for the creation of the inscriptions and social and intellectual contexts of the creators in their formation as artifacts left over from the Safavid era? In order to answer this question, six stone inscriptions identified from the Safavid period constitute the statistical population of the present study. Data were collected by field and library method. The process of analysis and interpretation of the works has been done by the iconology approach of Erwin Panofsky. The results show that the inscriptions, along with the historical aspects, also had a propaganda function and sometimes acted as religious propagandists, while encouraging observers to have hidden references to Shiite thought and beliefs. In other words, one of the most important underlying contexts of these inscriptions has been the conscious effort to present and promote Shiite beliefs to confront the aggressive Eastern neighbors.