تصویرسازی انتقادی در نشریات محلی اواخر دوره قاجار (مطالعه موردی: کاشف اسرار، مشهد)

با رشد رویکرد تفکر آزاد و به‌تبع آن جنبش مشروطه، جریان‌های گوناگونی در عرصه مطبوعات دوره قاجار ایجاد شد که ازجمله آن‌ها آغاز تصویرسازی انتقادی با رویکردهای سیاسیاجتماعی بود. ازجمله مطبوعات محلی در دوره حکمرانی احمدشاه (1344-1327ق/ 1925-1909م)، کاشف اسرار نخستین نشریه انتقادی مصورِ مشهد بود. این نشریه که انتشار سال اول آن در 1321ق/ 1913ق در تهران آغاز شد، با سفر موسس و مدیر آن، ابوالقاسم پروردین (موید الشریعه گیلانی)، انتشار سال دوم آن از اواخر شوال 1332ق/ سپتامبر 1914م در مشهد ادامه یافت و همزمان با جنگ جهانی اول طی 17 شماره و به مدت شش ماه تا 7 ربیع‌الاول 1333ق/ 3 فوریه 1914م با استفاده توامان از شیوۀ چاپ سنگی و چاپ سربی جهت تولید تصویر و متن در چاپخانه طوس، ادامه یافت. هدف این پژوهش با تکیه‌بر روش توصیفیتحلیلی پاسخ به این پرسش است که تصویرسازی‌های نشریه کاشف­اسرارِ مشهد دارای چه مضامین، برخوردار از چه رویکرد و با چه اهدافی بوده است؟ یافته‌ها با توجه به شماره‌های موجود از سال دوم (3 الی 17) حاکی از آن است که نقطه کانونی توجه مدیر این نشریه، انتقاد از عملکرد وزیران و نمایندگان مجلس و متعاقباً نمایش نارضایتی توده جامعه از عملکرد آنان بود و در این بین، گاه اشاره به معضلاتی همچون مصرف مواد افیونی، لغو امتیاز نشریات و تبلیغ از نماینده­ای خاص به‌صورت محدود، مدنظر قرار داشت. متعاقباً، تصویرسازِ ناشناس این نشریه، وظیفه بیان این نگرش و رویکرد را در قالب گفتمانی بصری جهت درک تمامی اقشار جامعه (به‌ویژه اقشار فاقد سواد)، عهده‌دار بود.

Critical Illustration in Local Publications of the Late Qajar Period (Case Study: Kashif Asrar, Mashhad)

A large number of currents were created in the Qajar period press including the beginning of critical illustration with sociopolitical approaches with the growth of the free thought approach and the constitutional revolution. KashfalAsrar, as the first critical illustrated publication in Mashhad, was among the local press during the reign of Ahmad Shah (19091925), the first version of which was published in Tehran during 1913. Upon the visit of Abolghasem Parvardin (Moayed alSharia Gilani), as its founder and director, the second year of publication continued in Mashhad since late September 1914 which coincided with the First World War. The second year continued for six months until the February 3, 1914 with publishing 17 issues using lithographic and lead printing methods to produce images and text in the Toos publishing house. The present descriptive and analytical study aims to assess the themes, approaches, and objectives of the illustrations in Mashhad KashfeAsrar publication. Based on the findings in the available numbers from the second year (317), the editor of KashfalAsrar sought to criticize the performance of ministers and members of parliament, display the dissatisfaction of the masses with their performance, and demonstrate the problems such as opioid use, revocation of publications, and limited representation of special agents. In addition, the publication’s anonymous illustrator was tasked with expressing this attitude and approach in the form of a visual discourse to understand all sections of society, especially the illiterate.