کارکرد اجتماعی مدرسه در بخارا (سده های 10 تا 14ق)

با تاسیس سلسله شیبانیان (1007906ق/ 15991500م) در بخارا، مدرسه به‌عنوان محوری ترین رکن نظام تعلیم و تربیت اسلامی و همچنین به‌مثابه رکنی مهم در تربیت علما و نخبگان جامعه که از پیشینۀ درخشانی در ماوراء­النهر برخوردار بود، موردتوجه و حمایت خوانین اوزبک قرار گرفت. این حمایت صرفاً از جانب شیبانیان انجام نشد، از سوی حکومت­های اَشترخانی (12001007ق/ 17851599م) و مَنغیت (13391200ق/ 19201785م)، که متعاقباً در این منطقه به قدرت رسیدند با شدت و ضعف دنبال شد. پژوهش حاضر در نظر دارد با استفاده از منابع تاریخی و آرشیوی و با رویکرد توصیفیتحلیلی، به این پرسش پاسخ دهد که کارکرد اجتماعی مدرسه در بخارا در سده های 10 تا 14ق چه بوده است؟ دستاوردهای پژوهش روشن می­سازد که طلاب علوم دینی که از اطراف و اکناف برای گذراندن دوره تحصیلات تکمیلی به بخارا می آمدند، پس از طی دوره تحصیل در بخش­های مختلف اجتماعی و در مناصب مهمی چون صدر، شیخ‌الاسلام، قاضی‌کلان، امام‌جمعه و غیره منصوب و از این طریق علاوه بر رفع و رجوع امور اجتماعی، در هدایت و اثربخشی بر طبقات عامه جامعه تاثیرگذار بودند. جهت دهی نخبگان در جامعه بخارا به سمتی بود که مطامع نظام حاکم را تامین می نمود و حاکم اوزبک با انتصاب عالمان تربیت‌یافته در مدارس به مناصب مهم اجتماعی، درصدد تبلیغ و پیاده‌سازی ایدئولوژی نظام حاکم به دست این نخبگان بود.

Social function of the Madrasa in Bukhara; 10th to 13th centuries AH

With the establishment of the Sheibanian dynasty (1007906 AH / 15991500 AD) in Bukhara, the Madrasa was considered as the most pivotal pillar of the Islamic education system and also as an important pillar in the training of scholars and elites of the society who had a brilliant background in Transoxiana. And supported by Uzbek readers. This support was not only provided by the Sheibanis, but was strongly and weakly pursued by the Ashtarkhani (12001007 AH / 17851599 AD) and Manghit (13391200 AH / 19201785 AD) governments, which subsequently came to power in the region. . The present study intends to use historical and archival sources and a descriptiveanalytical approach to answer the question: What was the social function of the Madrasa in Bukhara in the 10th to 14th centuries AH? The achievements of the research make it clear that the students of religious sciences who came to Bukhara from all over and beyond to complete their postgraduate studies, after completing their studies in various social sectors and in important positions such as Sadr, Shaykh alIslam, Qazi Kalan, Imam Juma. Etc. were appointed and in this way, in addition to resolving and referring social affairs, they were influential in guiding and influencing the general classes of the society. The orientation of the elites in the Bukhara society was in a direction that satisfied the greed of the ruling system, and the Uzbek ruler sought to propagate and implement the ideology of the ruling system in the hands of these elites by appointing educated scholars to important social positions.