نقش استحکامات دفاعی شهرهای ماوراءالنهر و خراسان در تقابل با مغولان

شهرهای خراسان و ماوراءالنهر در آستانه یورش مغولان (616ق) به رهبری چنگیزخان دارای استحکامات دفاعی چون بارو، دیوار، ارگ و خندق بود که کارکرد اصلی آن امنیتی و محافظت از شهر در برابر تهدیدات خارجی بود. وجود این سازه‌ها، سلطان خوارزمشاهی را مجاب کرد تا در تصمیم اولیه استراتژی نبرد را بر دفاع در شهرها و قلاع قرار دهد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفیتحلیلی این مسئله را مورد توجه قرار می‌دهد که در آستانه یورش مغولان، این سازه‌ها چه وضعیتی داشتند و چه تاثیری بر شیوه نبردهای خوارزم شاهیان و مغولان گذاشتند؟ بر طبق یافته‌ها، در آستانه هجوم مغولان، استحکامات دفاعی در اکثر شهرهای مورد هجوم فرسوده و در حال تعمیر بودند و همچنین نیروی کافی و لازم برای نگهداری و استفاده از آن‌ها اختصاص نیافته بود. بازدارندگی و مقاومتِ استحکامات دفاعی در تقابل با هجوم مغولان ناچیز بود و مقاومت‌های صورت گرفته در اترار، گرگانج، طالقان و هرات نتوانست از پیشروی مغولان جلوگیری نماید. مهارت مغولان در محاصره و تسخیر استحکامات، فرسوده و در حال تعمیر بودن استحکامات در برخی شهرها و نبود نیروی آزموده و کافی جهت نگهداری از سازه‌های امنیتی، مهم‌ترین علل سقوط استحکامات دفاعی در تقابل با روش‌های جنگی مغولان است. مغولان پس از تسخیر شهرها در راستای از بین ‌بردن فرصت مقاومت و شورش، استحکامات دفاعی خراسان و ماوراءالنهر را تخریب کردند. سازه‌های دفاعی این مناطق به سبب امنیتی، دوری خراسان از مرکز حکومت و نزاع بین اولوس جغتایی و ایلخانان تا اواخر دوره ایلخانی بازسازی نشدند.

The position of the defensive fortifications of the cities of Transoxiana and Khorasan against the Mongols

The cities of Khorasan and Transoxiana on the time of the Mongol invasion (616 AH) under the leadership of Ghingiz Khan benefited from a series of defensive fortifications such as fortifications, Walls, Forts and Trench (Khandagh), whose main function was security and protection of the city against foreign threats. The existence of these structures confident Sultan Khwarezmshahs to base his battle strategy on defense in cities and castles in the initial decision. The present article, with a descriptiveanalytical approach, considers the situation of these structures on the eve of the Mongol invasion and what effect they had on the method of battles between the Khwarezmshahs and the Mongols. According to the findings, on the time of the Mongol invasion, the defensive fortifications in most of the attacked cities were worn out and under repair. The deterrence and resistance of the defensive fortifications against the Mongol invasion is considered insignificant and the resistance in Otrar, Gurgandj (Urgench) Taleghan and Herat could not prevent the Mongol advance. The Mongols ’skill in besieging and capturing fortifications, the wornout and underrepairing fortifications in some cities, and the lack of experienced and sufficient forces to maintain security structures are the most important causes of the fall of defensive fortifications against the Mongols’ methods of warfare. After capturing the cities, the Mongols destroyed the defensive fortifications of Khorasan and Transoxiana in order to seize the opportunity to resist and revolt. Due to security concerns, Khorasan’s defensive structures were not rebuilt from the center of the government and the conflict between Chagtai Khanate and the Ilkhans lasted until the end of the Ilkhanid period.