خراسان در نگاه عثمانیان (با تاکید بر منابع ترکی عثمانی)

خراسان در منابع عثمانی، متناسب با دورۀ نگارش آن‌ها به اشکال متفاوتی بازتاب یافته است. هدف این پژوهش، نمایاندن چگونگی بازتاب داده‌های مربوط به خراسان در منابع ترکی عثمانی است که در آن اطلاعات جدیدی از منابع جغرافیایی عثمانی با تقسیم دورۀ زمانی متقدم و متاخر، استخراج و بررسی شده است. در این پژوهش، علاوه بر توجه به تفاوت‌های اطلاعات ضبط‌شده در منابع ترکی عثمانی و سیر تحولات آن‌ها، تلاش شده است در سه بخش وضع جغرافیایی خراسان (فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) به توصیف و بررسی اطلاعات منابع تاریخی ترکی عثمانی پرداخته شود. یافته ها حاکی از آن است که در منابع متقدم عثمانی با نمایندگی جهان‌نمای کاتب‌چلبی، توصیف محدودۀ جغرافیایی خراسان با تفصیل و تکریم همراه بوده است، اما در ادوار متاخر عثمانی، از کم‌اهمیت بودن خراسان و محدودۀ جغرافیایی آن سخن رفته است. در بعد فرهنگی و اجتماعی، هر دو دسته از منابع، نگاهی گذرا به موضوعاتی نظیر ابنیه، مذهب و مشاهیر داشته‌اند، اما مباحث قومی و زبانی و ارائۀ آمار و جمعیت از امتیازات منابع متاخر به شمار می‌آید. از حیث پرداختن به اقتصاد خراسان نیز، بازارها به‌طور مشترک کم‌تر مورد اعتنای منابع دو گروه است، اما معادن با وجود تفاوت انواع، در هر دو گروه منابع بازتاب چشمگیری داشته است. توجه به محصولات باغی در منابع متقدم و توصیف منسوجات در منابع متاخر، از مواردی است که به‌رغم برجستگی در هر یک از شاخه‌ها، در منابع گروه دیگر موردتوجه قرار نگرفته است.

Khorasan from Ottoman perspective (based on Ottoman Turkish sources)

Historical and geographical data related to Khorasan, are reflected in Ottoman sources, constitute the primary source of information for this research. In this context, the Turkishness of these sources is the feature of data gathered for this study. In addition to examining differences in the information of Ottoman Turkish sources and its process of transformations and changes, this study, relying on Turkish sources, has been studied in three parts: the geographical situation, the cultural and social situation, and finally, the economic situation of Khorasan. The results suggested that in the early Ottoman sources, which are represented by Kâtip Çelebi’s Cihannüma, Khorasan’s geographical borders have been described with grandeur and in detail. Still, in the late Ottoman era, Khorasan and its geographical area are portrayed insignificantly. From a cultural and social standpoint, both sources have taken a glance at issues such as monuments, religion, and prominent Persons. Still, ethnic and linguistic issues and the presentation of population statistics are among the strengths of recent sources. As far as the economy of Khorasan is concerned, markets are less scantly addressed in both resources, but the mines, despite some discrepancy in types, have been highlighted in both sources. A focus on horticultural products in earlier, and the description of textiles in later sources are among points that, despite prominence in one source, have been overlooked in the other. In general, the Ottoman view of Khorasan has undergone extensive changes over the centuries, as manifested in the early or late Ottoman sources. There is even information about Khorasan that is not absent in other sources.Keywords: Khorasan, Historical Geography of Iran, Ottoman Geography.